قره‌کلیسا
Qara Kelisa, St. Thaddeus Cathedral
قره‌کلیسا یا کلیسای تاتائوس مقدس (St. Thaddeus) یکی از بناهای تاریخی کشور و همچنین یکی از مهمترین زیارتگاه‌های ارامنه ایران و جهان است.
قره‌کلیسا در شمال غربی چالدران (سیه‌چشمه) واقع‌شده و 30 کیلومتر با چالدران فاصله دارد.
ارامنه معتقدند: "دو نفر از حواریون عیسی مسیح به نام‌های تاتائوس مقدس (St. haddeus) و بارتلیموس مقدس (St. Bartholome) در سال 40 یا 43 میلادی جهت تبلیغ دین مسیح به شهر آرداز (آرتاز) آمدند که حوزه پادشاهی آبکار، پادشاه ارامنه بود. بخشی از ارامنه آن زمان، پیرو میترائیسم (آئین مهر) و بخش بزرگی از آنان پیرو دین زرتشت بوده‌اند. در اثر تبلیغات تاتائوس، آبکار به دین مسیح گروید. پس از مرگ آبکار ساناتروک به پادشاهی رسید و دستور داد آن‌هایی که مسیحی شده‌اند به دین آباء و اجدادی خود برگردند. در سال 66 میلادی، تاتائوس و حدود 3500 نفر از مسیحیانی که بر اعتقاد خود پابرجا مانده بودند، به دستور پادشاه ارامنه قتل‌عام شدند و اجساد آن‌ها در محدوده قره‌کلیسای فعلی دفن گردید. تیرداد - پادشاه ارمنستان- در سال 302 میلادی، مسیحیت را دین رسمی ارمنستان اعلام کرد و پس‌ازآن بود که به یاد و خاطره تاتائوس مقدس و سایر مسیحیانی که در راه عقیده خود جان باخته بودند، در منطقه ارمنستان کلیساهای متعددی بنا گردید و قره‌کلیسا یکی از آن‌ها و احتمالاً بزرگ‌ترین آن‌ها بوده است که بر بقعه کوچکی که مسیحیان قبلی بر مزار تاتائوس ساخته بودند بناشده است. ارامنه معتقدند تادی یا تاتائوس مقدس در سرداب سمت راست محراب کلیسای فعلی دفن شده است."
اینکه شهر آرداز در کجا واقع‌شده و آیا بقایایی از آن باقیمانده است یا خیر بر این‌جانب پوشیده است. در هنگام بازگشت از قره‌کلیسا، در حدود دو کیلومتری کلیسا در جاده فرعی، بر روی یکی از تپه‌ها خانه مکعب‌شکلی مشاهده می‌شود که بنا بر اظهار و اعتقاد ارامنه، محل دفن سیندخت دختر ساناتروک پادشاه ارمنستان است که از دین مسیح برنگشت و در قتل‌عام مسیحیان کشته شد.
قره‌کلیسا در دوره‌های مختلف دستخوش بلایای طبیعی و انسانی گردیده و مجدداً مرمت یا بازسازی‌شده است. به استناد آنچه در منابع گوناگون آمده است:
کلیسا در سال 1230 میلادی (608 هجری خورشیدی) در اثر حمله مغول تخریب شد. مدتی بعد خواجه‌نصیرالدین طوسی وزیر ایرانی هولاگو خان مغول دستور بازسازی آن را داد. در سال 1319 میلادی (697 هجری خورشیدی) وقوع زلزله باعث تخریب کامل کلیسا گردید که ده سال بعد در سال 1329 توسط زکریای قدیس مجدداً بازسازی شد. در سال 1691 میلادی (1069 هجری خورشیدی) با سنگ‌های سیاه مجدداً مورد مرمت قرار گرفت. کتیبه شاه‌عباس اول، در حمایت از ارامنه به خط ارمنی بر سردر کلیسا نصب‌شده است. به دستور عباس میرزا ولیعهد باکفایت فتحعلی‌شان قاجار در سال 1810 بخش دیگری به کلیسا اضافه شد که هم‌اکنون با سنگ‌های سفید قابل‌تمایز از بخش قدیمی‌تر آن است.
موقعیت خاص جغرافیایی کلیسا به‌گونه‌ای است که اطراف آن را از هر طرف کوه در برگرفته است، در کنار کلیسا رودخانه قرار دارد. زمین‌های مناسب کشاورزی در حیاط کلیسا و اطراف آن موجود است. دیوارهای قطور با درهای کوچک از کلیسا محافظت می‌کنند. در داخل محوطه، اتاق‌های متعدد جهت اقامت خلیفه ، راهبان، روغن‌گیری، آسیاب، آشپزخانه، نگهداری مواد غذایی، انبار علوفه حیوانات و سایر امکانات وجود داشته که شرایطی را فراهم می‌نموده تا بتوان از خود و کلیسا در مقابل متجاوزین حفاظت نمود.
کلیسای اصلی، دارای سقف صاف است و گنبد هرمی دوازده‌وجهی بر بالای آن قرار دارد. پایه گنبد با نوارهای سنگی سیاه‌وسفید پوشیده شده که زیبایی خاصی به آن داده است. وجود دو گنبد مشابه و در کنار هم، دو قله کوه آرارات را در ذهن ارامنه به تصویر می‌کشد. سنگ‌نوشته‌ها و حجاری‌های فوق‌العاده زیبا، این مکان را از بسیاری از کلیساهای هم‌عصر خود متمایز می‌سازد.
این مکان به همراه کلیسای سنت استپانوس جلفا و کلیسای کوچک زور زور چالدران (مشترکاً) طبق ملاک‌های 2 و 3 و 4 در تاریخ 18 خرداد 1387 به‌عنوان نهمین اثر ملی ایران و جهت حفظ قدیمی‌ترین و برجسته‌ترین نمادهای معماری ارامنه جهان در فهرست جهانی یونسکو ثبت گردید.
موقعیت جغرافیایی:
استان آذربایجان غربی، چالدران (سیه چشمه)، " 61 '05 ْ39 شمالی و "39 '32 ْ44 شرقی. ارتفاع از سطح دریا 1849 متر.
نحوه دسترسی:
به دو روش می‌توان به قره‌کلیسا رفت:
فاصله ارومیه تا قره‌کلیسا حدود 275 کیلومتر است و لازم است شهرهای سلماس، خوی و چالدران را پشت سر گذاشت. جاده خوی به چالدران با مسافت حدود 100 کیلومتر، کوهستانی و نسبتاً فرعی است.
این توضیح ضروری به نظر می‌رسد که هر دو مسیر خصوصاً شهرهای مرند و خوی جاذبه‌های دیدنی دارند به‌ویژه در فصل بهار و اوایل تابستان، جاذبه‌های طبیعی فوق‌العاده زیبا هستند.
امکانات رفاهی:
* در مجموعه قره‌کلیسا هیچ‌گونه امکانات رفاهی وجود ندارد.
* با نزدیک‌ترین پمپ‌بنزین 35 کیلومتر (چالدران یا شوط) فاصله است. به دلیل نزدیک بودن به مرز، احتمال نبودن بنزین در پمپ‌بنزین‌های منطقه را باید مدنظر داشت.
* در مجموعه قره‌کلیسا و روستای جنب آن، رستوران و فروشگاه مناسب موجود نیست.
* برای آب آشامیدنی کاملاً بهداشتی از آب‌معدنی استفاده کنید.
* سرویس بهداشتی در وضعیت متوسط است و توالت فرنگی موجود نیست.
* امکانات اقامتی در چالدران وجود ندارد. نزدیک‌ترین هتل‌های منطقه در ماکو و خوی است (هرچند آن‌ها نیز مناسب توریست‌های خارجی نیست).
* در کنار کلیسا، محوطه باز برای پارک خودرو موجود است.
* برای ورود به کلیسا تهیه بلیط الزامی است.
* راهنمای مستقر در مجموعه، کارمند سازمان میراث فرهنگی است و پاسخگوی سؤالات شما در خصوص آئین مسیحیت و تاریخچه ارامنه نیست.
* به‌طورمعمول بروشور اطلاعات مجموعه، موجود نیست یا تحویل نمی‌شود.
امنیت منطقه:
در طول روز و فصول گرم سال، مشکل امنیتی وجود ندارد. به دلیل نزدیکی به مرز ترکیه و فعالیت گروه‌های جدایی‌طلب کرد ترکیه و ایران، اکیداً توصیه می‌شود، شب‌هنگام در جاده خوی–چالدران یا چالدران–آواجیق تردد نفرمایید.
بهترین زمان بازدید:
قره‌کلیسا در منطقه کوهستانی و سردسیر واقع‌شده است. سرمای هوا و یخبندان جاده‌ها در فصول سرد سال می‌تواند آزاردهنده باشد. بهترین زمان بازدید از اردیبهشت تا پایان مهرماه است. اول تا چهارم مردادماه مراسم مذهبی و جشن‌های ارامنه به نام باداراک در این مکان برگزار می‌شود و ورود افراد غیرمسیحی در این زمان ممنوع است، لذا توصیه می‌شود از سی‌ام تیرماه تا ششم مردادماه به‌منظور گردشگری به این منطقه سفر نکنید.
* توضیحات اضافه:
قره‌کلیسا چه معنایی دارد؟
در زبان آذری، قره دارای دو معنی است. معنی مصطلح و رایج آن (سیاه) است. بنابراین قره‌کلیسا یعنی کلیسای سیاه. با توجه به سنگ‌های سیاهی که در ساختمان کلیسا استفاده‌شده است، این معنا بیشتر به ذهن می‌رسد. از طرف دیگر، جمعی معتقدند که قره، پیشوند اسم مکان و به معنی بزرگ است. در این صورت قره‌کلیسا به معنی کلیسای بزرگ است.
مراسم جشن و عبادت ارامنه در مراسم باداروک:
گردهم‌آیی ارامنه در اول تا چهارم مردادماه هر سال که مصادف با سالروز مرگ تاتائوس مقدس است صرفاً یک مراسم مذهبی نیست. بلکه اجتماعی است از ارامنه ارتودوکس آذربایجان، تهران، اصفهان و سایر نقاط ایران و جهان که بعضاً پیروان سایر مذاهب مسیحیت چون آسوری‌ها نیز در آن شرکت می‌کنند و با برپاداشتن مراسم جشن و سرور، کودکان خود را غسل‌تعمید می‌دهند.
روستای کم‌جمعیت مجاور قره‌کلیسا مسلمان‌نشین است و با توجه به اینکه جمعیت قابل‌توجهی در مراسم شرکت می‌کنند، در آن زمان از طرف خلیفه‌گری ارامنه آذربایجان یا تهران چادرهای سیار جهت اقامت و پذیرایی زائرین و مسافران نصب می‌شود.
فهرست اماکن ارزشمند ایرانی که ثبت فهرست جهانی یونسکو شده‌اند:
1- زیگورات چغازنبیل شوش 1979
2- تخت جمشید (پارسه)مرودشت 1979
3- میدان نقش‌جهان اصفهان 1979
4- تخت سلیمان تکاب 2003
5- پاسارگاد فارس 2004
6- ارگ بم 2004
7- گنبد سلطانیه زنجان 2005
8- بیستون کرمانشاه 2006
9- قره‌کلیسا چالدران و کلیسای سنت استپانوس جلفا 2008
10- سازه‌های آبی شوشتر 2009
11- مجموعه تاریخی بازار تبریز 2010
12- آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی 2010
13- باغ ایرانی 2011
14- مسجد جامع اصفهان 2012
15- برج گنبد قابوس 2012
16- کاخ گلستان 2013
17- شهر سوخته 2014
18- روستای میمند شهربابک 2015
19- شوش 2015
20- قنات ایرانی 2016
21- دشت لوت 2016
22- شهر تاریخی یزد 2017
23- چشم‌انداز باستان‌شناسی ساسانی منطقه فارس 2018
24- جنگل‌های هیرکانی 2019
توضیحات عکس‌ها:
عکس شماره 1: نمای باز از قره کلیسا
عکس شماره 2: قره کلیسا. بخش جلویی که دارای سنگ‌های سفید است در زمان فتحعلیشاه قاجار ساخته شده است.
عکس شماره 3: محراب. دو در در دو طرف محراب وجود دارد که هر کدام به سرداب‌های جداگانه ختم می‌شوند. جهت توضیح بیشتر به متن مراجعه فرمایید.
عکس شماره 4: سنگ‌نوشته به زبان ارمنی.
عکس شماره 5: نقش برجسته و سنگ‌نوشته به زبان ارمنی. قره‌کلیسا
عکس شماره 6: نقش برجسته حجاری شده، قره کلیسا. این نقش مربوط به دوره فتحعلیشاه است.
عکس شماره 7: سردر ورودی کلیسا. کتیبه‌ای که به دستور عباس‌میرزا نوشته شده در بالای سردر به چشم می خورد. ناقوس کوچک و زنگ‌زده‌ای در کلیسا وجود دارد. ظاهراً کلیسا قبلاً ناقوس بزرگی داشته که به سرقت رفته است.
عکس شماره 8: سنگ‌های حجاری شده. قره‌کلیسا
عکس شماره 9: قره‌کلیسا. در این تصویر دو بخش مجزای کلیسا با قدمت‌های متفاوت کاملاً به چشم می‌خورد. در سمت راست (بخش شرقی) تعدادی قبر وجود دارد که مربوط به بزرگان ارامنه است.
عکس شماره 10: دو گنبد قره‌کلیسا به نوعی می تواند سمبل کوه آرارات برای ارامنه باشد.
عکس شماره 11: قره‌کلیسا، نمای شمال شرقی
عکس شماره 12: قره‌کلیسا، نمای جانبی بخش ورودی به کلیسا
عکس شماره 13: سنگ‌های حجاری‌شده دیوارهای قره‌کلیسا
عکس شماره 14: قره‌کلیسا و یکی از درهای ورودی آن. بعضی چیزها بد جوری آدم را قلقلک می‌دهد. مثلاً لوله‌ی حلبی و زنگ‌زده ی بخاری در محلی که ثبت یونسکو هم شده است چشم را می آزارد. تازه نکرده‌اند آنرا صاف کار بگذارند. شاید فکر کرده‌اند اگر کج باشد امروزی‌تر است.
عکس شماره 15: نمایی دیگر از قره‌کلیسا
عکس شماره 16: یک نمای باز از قره‌کلیسا. همانطور که ملاحظه می‌کنید کلیسا کاملاً توسط دیوار و برج‌ها محصور شده است. درهای ورودی کوچک هستند و این‌ها همه بیانگر این است که در طول سال‌ها ارامنه از گزند مهاجمان در امان نبوده‌اند.
عکس شماره 17: در ورودی کوتاه و کوچک قره‌کلیسا.
عکس شماره 18: نمایی از سقف محراب. بخش قدیمی‌تر قره‌کلیسا
عکس شماره 19: مکانی که ارامنه معتقدند مزار سیندخت، دختر ساناتروک پادشاه ارمنستان است که به دستور وی به دلیل ابرام در ایمان به مسیحیت کشته شده است.
عکس شماره 20: حجاری‌های روی بدنه‌ی خارجی کلیسا به شکل صلیب.
عکس شماره 21: حجاری‌های روی قسمت قدیمی کلیسا با قدمت حدود هشتصد سال
عکس شماره 22: کارگاه روغن‌کشی که چوب‌های روغن‌کشی هنوز در کارگاه موجود است.
عکس شماره 23: سنگ‌های آسیاب که در این مکان با استفاده از آب رودخانه گندم آرد می‌کرده اند.
نویسنده و عکس‌ها: دکتر مسعود شهیدی
تاریخ ویرایش: 1399
هرگونه کپی برداری به منظور تجاری ممنوع است. کپی برداری به منظور اشاعه فرهنگ گردشگری و با اهداف غیرتجاری درصورت اجازه مدیر سایت و ذکر منبع بلامانع است.
بازدیدکننده‌ی گرامی: درصورتی‌که به قره‌کلیسا سفر نمودید، خواهشمند است هرگونه تغییر در مطالب مربوط به امکانات رفاهی یا سایر مواردی که به نظرتان می‌رسد را از طریق لینک نظرات به مدیریت سایت اطلاع دهید تا دیگران نیز از آن بهره‌مند گردند. با تشکر