شهر باستانی حریره
جزیره‌ی کیش
Harireh ancient city
Kish island
شهر حریره قدمتی حدوداً هزارساله دارد. هرچند جزیره‌ی کیش قبل از آن‌هم دارای جمعیت انسانی بوده است و ازنظر زمین‌شناسی این جزیره میلیون‌ها سال قدمت دارد، اما شهر حریره در حدود قرن چهارم هجری ساخته‌شده است. بعدازاینکه شهر بندری سیراف در سال 365 هجری در اثر زلزله از بین می‌رود، حریره به‌عنوان قطب تجاری منطقه شناخته می‌شود و در قرن هفتم و مقارن با حکومت اتابکان در فارس، به اوج رونق خود می‌رسد. ازآنجاکه خلیج‌فارس بخش مرکزی جاده‌ی ابریشم محسوب می‌شده و ایلخانان مغول امتیاز تجارت آزاد از هند و چین را به ونیزی‌ها داده بودند، این مکان برای تجارت و مبادله‌ی کالا استفاده می‌شده است. در حفاری‌ها هم سکه‌های نواحی مختلف دنیای قدیم مشاهده‌شده است که نشان‌دهنده‌ی این است که این مکان محل مبادلات تجاری بوده است. شهر حریره تا اواخر قرن هشتم دارای رونق تجاری بوده و تا اواخر قرن نهم هم فعال بوده است اما بعدازآن به دلیل رکود اقتصادی ناشی از لغو امتیاز تجارت آزاد توسط امیر تیمور، کشف دماغه‌ی امید نیک و سرازیر شدن اروپائیان به مناطق آسیایی از طریق دریا و هجوم پرتقالی‌ها، کم‌کم مردم از این شهر به سایر نقاط مهاجرت می‌کنند و شهر متروک می‌شود و تنها دسته‌ی کوچکی از مردم که شغل صیادی و ماهیگیری داشتند باقی می‌مانند و آن‌ها نیز کم‌کم به روستاهای اطراف می‌روند و شهر حریره کاملاً متروک می‌گردد و ساختمان‌های آن به‌تدریج خراب می‌شود.
در سال 1370 حفریات باستان‌شناسی به سرپرستی محمود موسوی در این منطقه آغاز شد. محمود موسوی اعتقاد دارد که عرصه‌ی شهر حریره مساحتی در حدود 120 هکتار دارد. ساختمان اعیانی، حمام، مسجد و مجموعه‌ی بندرگاه آثاری است که تاکنون در شهر باستانی حریره شناسایی‌شده است.
عمارت اعیانی:
بنای خانه‌ی اعیانی در سال 1371 از زیرخاک خارج‌شده و در سال 1376 مرمت‌های اولیه بر روی آن انجام‌شده است. در این عمارت مقدار زیادی اشیاء سفالی و تزیینات بدنه ازجمله گچ‌بری و کاشی لعاب‌دار به‌دست‌آمده است که عموماً مربوط به قرن هفتم و هشتم می‌باشند. ورودی اصلی بنا در ضلع غربی قرارگرفته و با گذشتن از راهرو وارد حیاط مرکزی می‌شویم که احتمالاً بدون پوشش سقف بوده ولی راهروی دورتادور آن سقف داشته است که با قوس‌هایی به هم وصل می‌شوند. اتاق‌ها در اطراف حیاط مرکزی قرارگرفته‌اند که شامل مطبخ، سرویس بهداشتی، انبارها و اتاق پذیرایی می‌باشند. اهمیت ذخیره و استفاده از آب شیرین باعث ساخت سیستم کانال‌کشی و آب‌انبار اختصاصی در داخل بنا شده است. دو رشته پلکان از حیاط مرکزی به طبقه‌ی دوم منتهی می‌شود و قسمت‌هایی از کف اتاق و بالکن مربوط طبقه‌ی دوم موجود است. خانه دارای دیوارهای مستحکم و باروهای نسبتاً بلند است. ظاهراً اغلب خانه‌ها دوطبقه بوده‌اند. هرچند سبک معماری عمدتاً ملهم از معماری بومی بوده است اما از معماری فلات مرکزی ایران نیز الهام گرفته‌شده است. به‌طوری‌که خانه‌ی اعیانی دارای یک اندرونی و یک بیرونی است. اما اثری از بادگیر مشاهده نمی‌شود.
حمام:
بنای حمام از سنگ‌های آهکی و مرجانی با استفاده از ملاط ساروج ساخته‌شده است و دارای فضاهای سربینه، گلخن، گرم‌خانه و محل تنظیف می‌باشد. (جهت اطلاع از ساختار حمام‌های قدیمی به بخش مقالات در همین وب‌سایت مراجعه فرمایید.) آثار به‌دست‌آمده از مجموعه‌ی حمام بیانگر استفاده از آن در دو دوره‌ی تاریخی ایلخانی و تیموری است.
مسجد:
بقایای مناره با پلان دایره‌ای و پلکان داخلی، ستون‌های چندوجهی متعدد و بخش‌هایی از آب‌انبار مسجد باقی‌مانده است. یک مناره و چهار محراب در آن شناسایی گردیده و سقف آن تماماً تخریب‌شده است.
بندرگاه:
در حاشیه‌ی ساحلی شهر حریره، بقایای معماری، چاه‌ها و کانال‌هایی دیده می‌شود که در صخره‌های مرجانی، روبه‌دریا حفرشده‌اند و ارتباط شهر را با دریا برقرار می‌کنند. بعضی از این کانال‌ها تا ساختمان‌های شهر ادامه‌دارند. یک‌رشته پلکانی از بالای صخره‌ها به سمت دریا کنده‌شده است که مسافران یا باربرها بتوانند به‌وسیله‌ی آن به دریا تردد کنند. هرچند بخش وسیعی از بندرگاه به دلیل گذشت زمان و اثر تخریبی امواج خراب‌شده است، اما هنوز بخش‌هایی از محل بارگیری و سوار و پیاده شدن مسافران در کناره‌ی ساحل قابل‌مشاهده است.
در بروشور شهر حریره ذکرشده که در این مجموعه کارگاه‌های تهیه‌ی شیره‌ی خرما، پرورش کرم ابریشم و سفال سازی وجود داشته است که به نظر نمی‌رسد مبتنی بر واقعیت باشد. چراکه جزیره‌ی کیش یک محدوده‌ی جغرافیایی با طبیعت گرم و زمین مرجانی است. اکنون نیز برای عملیات ساختمانی از خارج از جزیره خاک‌رس و ماسه وارد می‌کنند. بقایای ساختمان‌های حریره نشان می‌دهند که این ساختمان‌ها از مواد اولیه‌ی بومی ساخته‌شده‌اند و خاک رس در هیچ جا دیده نمی‌شود. هیچ درخت پهن‌برگی در جزیره وجود ندارد. درختان نخل که فعلاً در جزیره مشاهده می‌شود طی سال‌های گذشته به جزیره آورده و کاشته شده‌اند و بقایای درختان نخل قدیمی در جزیره مشاهده نمی‌گردد. بنابراین احتمال اینکه سفال سازی و پرورش کرم ابریشم در این ناحیه وجود داشته باشد بسیار ضعیف است. هرچند در بروشور ذکرشده که: "یکی دیگر از پدیده‌های معماری این مجموعه وجود شیارهای تعبیه‌شده در کف اتاق‌ها موسوم به گرده‌ماهی است که به نظر برخی باستان شناسان این شیارها به‌منظور گرفتن شیره‌ی خرما ساخته‌شده است."
نکته‌ی دیگر که قابل تعمق است اینکه از اشیایی که در این منطقه به‌دست‌آمده است هیچ نشانی نیست. در بروشورها هم ذکر نشده است که اشیاء به‌دست‌آمده در کدام موزه یا موزه‌ها نگهداری می‌شود. ای‌کاش حداقل بخش کوچکی از این اشیاء در موزه‌ی کوچکی در همین منطقه برای بازدید قرار می‌گرفت تا بازدیدکننده درک بهتری پیدا کند و ساده‌تر بتواند خود را در ظرف زمانی گذشتگان قرار دهد.
* منابع استفاده‌شده: بروشور سازمان منطقه آزاد کیش، اطلاعات مجتبی فلاحتی کارشناس باستان‌شناسی و مسئول سایت شهر باستانی حریره.
موقعیت جغرافیایی:
استان هرمزگان، جزیره‌ی کیش. " 00 '34 ْ26 شمالی و "26 '58 ْ53 شرقی. ارتفاع از سطح دریا: 2 تا 11 متر.
نحوه دسترسی:
به دو طریق می‌توان به جزیره‌ی کیش رسید: از طریق هوایی و از طریق دریایی ( به‌وسیله‌ی کشتی مسافربری، کشتی‌های حمل خودرو (landing craft) و قایق‌های تندرو )
شهر حریره در شمالی‌ترین قسمت جزیره قرار دارد و فاصله‌ی آن تا مراکز اصلی اقامتی گردشگران زیاد نیست و به‌راحتی می‌توان به‌وسیله تاکسی یا مینی‌بوس به آن رسید. بلوار میرمهنا، میدان المپیک، بلوار المپیک، میدان حریره.
امکانات رفاهی:
* فضای مناسب برای پارک اتومبیل موجود است. در هوای گرم کمی درز شیشه‌ی اتومبیل خود را باز بگذارید.
* جهت ورود، لازم نیست بلیط تهیه کنید.
* معمولاً بروشور موجود است، باید درخواست کنید تا در اختیار شما قرار دهند.
* آب آشامیدنی موجود نیست.
* فروشگاه و رستوران در سایت وجود ندارد.
* جهت استراحت تعداد کمی سایبان موجود است.
* کیفیت سرویس بهداشتی نسبتاً قابل‌قبول است. توالت فرنگی موجود نیست.
* آنتن دهی تلفن همراه مطلوب است.
* اگر برای دیدن شهر باستانی حریره تاکسی گرفته‌اید، از او بخواهید برای برگرداندن شما به محل اقامتتان صبر کند. چون در ایام معمولی سال تاکسی گذری در این منطقه وجود ندارد.
امنیت منطقه:
جزیره‌ی کیش از امنیت فوق‌العاده بالایی برخوردار است.
بهترین زمان بازدید:
جزیره‌ی کیش در تمام ایام سال پذیرای گردشگران است. آفتاب سوزان و هوای گرم و شرجی در ماه‌های خرداد تا شهریور آزاردهنده است. بخصوص در شهر باستانی حریره به‌ندرت سایبانی برای استراحت می‌توان یافت. بنابراین اگر در ماه‌های گرم سال قصد بازدید از حریره را دارید، توصیه می‌شود صبح خیلی زود را برای بازدید انتخاب فرمایید. بهترین ماه‌های بازدید آذرماه تا پایان فروردین‌ماه است.
* توضیحات اضافه:
اگر برای بازدید شهر باستانی حریره تشریف بردید، درست در مجاورت در ورودی شهر حریره محوطه‌ای وجود دارد که مجموعه‌ی درخت سبز نام دارد و توصیه می‌شود حتماً از آن بازدید فرمایید. در ارتباط با درخت انجیر معابد به توضیحات آن در همین وب‌سایت مراجعه فرمایید.
* توضیحات عکس‌ها:
عکس شماره 1 :
ورودی شهر باستانی حریره
عکس شماره 2 :
ساختمان اعیانی، شهر باستانی حریره
عکس شماره 3 :
ساختمان اعیانی، شهر باستانی حریره
عکس شماره 4 :
یکی از اتاق‌های ساختمان اعیانی، شهر باستانی حریره
عکس شماره 5 :
حیاط مرکزی ساختمان اعیانی همراه با راهروهای دور آن
عکس شماره 6 :
راهروهای دور حیاط مرکزی که ظاهراً سقف دار بوده است.
عکس شماره 7 :
نمایی از محوطه شهر حریره و ساحل دریا از بالای ساختمان اعیانی. به طاق‌های قوسی که با سنگ‌های مرجانی در سمت راست تصویر دیده می‌شود دقت فرمایید.
عکس شماره 8 :
نمایی از بالای ساختمان اعیانی، مظاهر تمدن جدید در پس‌زمینه‌ی عکس مشاهده می‌شود.
عکس شماره 9 :
خزینه‌ی حمام. در پس‌زمینه ساختمان اعیانی مشاهده می‌شود.
عکس شماره 10 :
بخش‌های ورودی حمام. شهر باستانی حریره
عکس شماره 11 :
ورودی ساختمان اعیانی در سمت غرب. به باروهای استحفاظی ساختمان دقت فرمایید.
عکس شماره 12 :
نمای شمالی ساختمان اعیانی. به باروهای استحفاظی ساختمان دقت فرمایید. جزیره‌ی کیش یک جزیره‌ی مرجانی است. بنابراین در آن خاک بخصوص خاک رس وجود ندارد.
عکس شماره 13 :
تابلوی بندرگاه باستانی حریره و بخش‌هایی از بندرگاه که از زیرخاک بیرون آورده شده است. آنچه از زیرخاک بیرون آورده شده در مقیاس وسعت شهر بسیار ناچیز است. برای درک بهتر نقشه‌ی هوایی شهر باستانی حریره بر اساس طول و عرض جغرافیایی از نرم‌افزار Google earth استفاده فرمایید.
عکس شماره 14 :
یکی از چاه‌هایی که در بندرگاه برای حمل بار کنده‌شده است. همان‌طور که ملاحظه می‌کنید بار از کشتی به قایق منتقل می‌شده و از زیر صخره‌ها به این مکان آورده می‌شده است و ازاینجا احتمالاً توسط طناب به بالا کشیده می‌شده است.
عکس شماره 15 :
پله‌های دست‌کَن که در سنگ‌های مرجانی کنده‌شده تا مسافران یا باربرها به‌راحتی از آن پایین رفته و در قایق می‌نشسته‌اند. نکته‌ی جالب اینکه ظرافت‌های معماری را نیز در آن لحاظ کرده‌اند به‌طوری‌که در بالا و سمت چپ تصویر مشاهده می‌شود درگاه با قوس زیبا هم برای آن کنده‌اند. آب آن‌چنان شفاف است که ماهی‌ها را نیز در آن می‌توان دید.
عکس شماره 16 :
پله‌های دست‌کن از نمایی دیگر.
عکس شماره 17 :
تأسیسات کنار بندرگاه که بازسازی‌شده‌اند.
عکس شماره 18 :
ساحل بندرگاه شهر باستانی حریره. امواج دریا در گذر زمان قطعات بزرگی از سنگ‌های مرجانی ساحل را خراب کرده‌اند.
عکس شماره 19 :
همان‌طور که ملاحظه می‌کنید ساختمان‌های بندرگاه تا کنار ساحل ادامه داشته‌اند و اقدام قابل‌توجهی در مورد مرمت قرار گیرند یا حداقل پلان آن‌ها مشخص شود صورت نگرفته است. اگر در طول ساحل قدم بزنید دیوارهای متعددی (مانند اینکه با دو خط قرمز مشخص‌شده‌اند) را ملاحظه خواهید کرد. بنابراین به‌احتمال‌زیاد به نظر می‌رسد با توجه به گرمای هوا، احتمالاً چاه‌ها و پلکان‌هایی که در عکس‌های شماره 14 و 15 و 16 ملاحظه کرده‌اید در یک منطقه مسقف قرار داشته‌اند.
عکس شماره 20 :
بخش‌هایی از شهر حریره، بدون آنکه کاری بر روی آن‌ها انجام شود. جاده کرانه از میان این شهر باستانی عبور می‌کند.
عکس شماره 21 :
نمایی از شهر باستانی و ساختمان اعیانی که از سمت بندرگاه گرفته‌شده است.
عکس شماره 22 :
ساحل بندرگاه همراه با تعداد معدودی سایبان. جاده محل دوچرخه‌سواری در سمت راست تصویر مشاهده می‌شود.
عکس شماره 23 :
بومی‌ترین، شایع‌ترین و سازگارترین درخت موجود در جزیره‌ی کیش. این درخت جزء معدود سایبان‌هایی است که در شهر باستانی حریره موجود است.
عکس شماره 24 :
نویسنده در شهر باستانی حریره
نویسنده و عکس ها: دکتر مسعود شهیدی
تاریخ نگارش: 1389
هرگونه کپی‌برداری به‌منظور تجاری ممنوع است. کپی‌برداری به‌منظور اشاعه فرهنگ گردشگری و با اهداف غیرتجاری در صورت اجازه مدیر سایت و ذکر منبع بلامانع است.
بازدیدکننده‌ی گرامی: درصورتی‌که از شهر باستانی حریره بازدید نمودید، خواهشمند است هرگونه تغییر در مطالب مربوط به امکانات رفاهی یا سایر مواردی که به نظرتان می‌رسد را از طریق لینک نظرات به مدیریت سایت اطلاع دهید تا دیگران نیز از آن بهره‌مند گردند. با تشکر