کاریز (شهر زیرزمینی کیش)
Kaariz (Kish underground city)
کاریز یا کهریز واژه‌ی فارسی قنات است. بدون شک کاریز اختراع ایرانیان است و عمری معادل تمدن ایران باستان دارد و باوجود قدمت بسیار زیاد آن و رشد فن‌آوری‌های نوین، هنوز هم در بسیاری از نواحی گرم و خشک این سرزمین به مردم زندگی می‌بخشد. کاریزها معمولاً از ارتفاعات شروع‌شده (چاه مادر) و درنهایت به مظهر کاریز (جایی که آب از دل خاک بیرون می‌آید.) ختم می‌شوند. حفر کاریز در جزیره‌ی کیش که اختلاف ارتفاع چندانی ندارد و جمع‌آوری آب‌های سطح‌الارضی و هدایت آن نشان از خلاقیت ایرانیان پیش از ما دارد.
کاریز کیش یک قنات قدیمی با قدمت حدود دو هزار سال است و احتمالاً در زمان اشکانیان احداث‌شده و 15 کیلومتر طول دارد. این قنات به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین منابع آب آشامیدنی منطقه محسوب می‌شده است. آب قنات کاملاً زلال و شفاف و شیرین است. علت زلال بودن آب، عبور آن از لایه‌های مختلف رسوبی و مرجان‌های تصفیه‌کننده در آب است و علت شیرین بودن آن‌هم این است که منبع اصلی آن آب باران است. مردم جزیره از این آب برای آشامیدن و آبیاری مزارع استفاده می‌کردند و بخشی از آن را هم به کشتی‌های مردم سواحل دیگر خلیج‌فارس مثل: دبی و عمان و شارجه می‌فروخته‌اند.
این کاریز دارای 274 حلقه چاه بوده است که هم‌اکنون از 74 چاه آن در مجموعه‌ی شهر زیرزمینی کاریز استفاده می‌شود. بعضی از این چاه‌ها به‌طور کاملاً دست‌نخورده باقی‌مانده و بعضی از آن‌ها را جهت تهویه‌ی بهتر هوا و نوردهی بیشتر به‌صورت مخروطی درآورده‌اند.
عمق متوسط کاریز 12 متر است و در برخی نقاط تا 16 متر هم می‌رسد. این کاریز به‌طور متوسط 8 متر بالاتر از سطح دریا قرار دارد. مردم منطقه می‌توانستند از هر چاه با استفاده از دلو (dalv) و طناب آب برداشت کنند هرچند بهترین روش برای برداشت آب رفت‌وآمد از طریق پایاب بوده است. در کنار ورودی موزه، یکی از پایاب‌های کهن کیش با قدمتی حدود 800 سال قرار دارد. پایاب شکلی شبیه پله‌های آب‌انبار دارد که از سطح زمین با پله به پایین می‌آمدند و با کوزه آب موردنیاز خود را از کاریز برداشت می‌کردند. (عکس شماره‌ی 14)
اثر فسیل‌های آب زیان دریایی با قدمتی حداکثر حدود 570 میلیون سال در این کاریز مشاهده می‌شود که مربوط به زمانی می‌شده که این قسمت به‌عنوان بخشی از بستر دریا بوده است.
عملیات شهر زیرزمینی کاریز از شهریورماه 1378 به همت آقایان حاجی حسینی و روستایی در محل اتصال سه رشته‌ی کاریز آغاز گردید. کانال‌های موجود که فقط مسیر عبور آب بود، به‌وسیله نیروی انسانی (عمدتاً کارگران افغانی) و با دست و کلنگ و تیشه تعریض و خاک‌برداری شد و مساحت فعلی این شهر زیرزمینی در حال حاضر حدود 15 هزار مترمربع است که بر روی قنات قدیمی احداث‌شده است. شهر زیرزمینی کاریز دارای سه فاز است. فاز یک مجموعه رستوران سنتی است. فاز شماره‌ی دو که در حال احداث است مجموعه‌ای به طول تقریبی 700 متر خواهد بود که برای قایقرانی مشابه غار علیصدر همدان طراحی و ساخته خواهد شد. پیش‌بینی می‌شود که این فاز در سال 1390 به بهره‌برداری برسد. فاز شماره‌ی سه مجموعه‌ی موزه‌ی کاریز است.
در بخش سرسرا با استفاده از سنگ‌های مرجانی نمای دماغه‌ی کشتی ساخته‌شده است که بازتاب آن در آب هم دیده می‌شود. در سرسرا درخت‌هایی با نام محلی گارون زنگی وجود دارد که میوه‌ای مشابه درخت گردو یا انبه کوچک با هسته‌های فراوان دارد که میوه‌ی آن قابل‌خوردن است. درخت اکالیپتوس نیز در این محوطه وجود دارد. در یکی از راهروها اثر فسیلی یک لاک‌پشت با قدمت حدود 570 میلیون سال در سقف مشاهده می‌شود.
جریان آب در کاریز آن‌چنان کم است که احساس می‌کنی آب ساکن است اما در حقیقت یک جریان بسیار آرام دارد. آب، یک مادر چاه دارد که از سمت صفین قدیم پشت بازار عرب‌ها آغاز می‌شود و رشته‌ی دیگری هم دارد که از سمت روستای باغو و از سمت جنوب غربی و کشتی یونانی می‌آید و همراه با رشته سوم که از حدود بازار مریم فعلی می‌آید در مجموعه‌ی کاریز به هم می‌پیوندند و به سمت شهر حریره می‌روند که مظهر چاه قنات در شهر باستانی حریره قرار دارد. هم‌اکنون در آب کاریز ماهی‌های ریز سیاه‌رنگی به نام گامبوزیا وجود دارند که درگذشته وجود نداشته‌اند و توسط مسئولین کاریز در آب ریخته شده‌اند. این ماهی‌ها قابلیت زنده ماندن در آب شیرین را دارند، بچه‌زا هستند و از لارو حشرات تغذیه می‌کنند.
درجه حرارت داخل تونل‌های کاریز بین 22 تا 25 درجه‌ی سانتی‌گراد است و رطوبت آن در تابستان‌ها و فصول شرجی سال بیشتر می‌شود.
مجموعه‌ی شهر زیرزمینی کیش به همت و با هزینه‌ی بخش خصوصی احداث و راه‌اندازی شده است و برخلاف بسیاری از مناطق دیدنی ایران از مدیریت خوبی بهره‌مند‌است. و این نشان می‌دهد که برای هرچه شکوفاتر شدن جاذبه‌های گردشگری ایران‌زمین لازم است بیشتر به بخش خصوصی اعتماد کنیم و از فکر و نیروی آنان استفاده نماییم.
* منابع استفاده‌شده: بروشور سازمان منطقه آزاد کیش، اطلاعات راهنمای شهر زیرزمینی کاریز
موقعیت جغرافیایی:
استان هرمزگان، جزیره‌ی کیش. " 24 '33 ْ26 شمالی و "10 '58 ْ53 شرقی. ارتفاع از سطح دریا: 16 متر.
نحوه دسترسی:
به دو طریق می‌توان به جزیره‌ی کیش رسید: از طریق هوایی و از طریق دریایی (به‌وسیله‌ی کشتی مسافربری، کشتی‌های حمل خودرو (landing craft) و قایق‌های تندرو)
مجتمع توریستی کاریز در بلوار میرمهنا حدفاصل میدان المپیک و میدان فارور واقع‌شده است.
امکانات رفاهی:
* فضای مناسب برای پارک اتومبیل موجود است. در هوای گرم کمی درز شیشه‌ی اتومبیل خود را باز بگذارید.
* جهت ورود، لازم است بلیط تهیه کنید.
* معمولاً بروشور موجود نیست.
* راهنما شما را به بخش‌های مختلف کاریز هدایت می‌کند و اطلاعات لازم را در اختیار می‌گذارد.
* آب آشامیدنی در رستوران موجود است.
* فروشگاه صنایع‌دستی و چایخانه در سایت وجود دارد.
* رستوران سنتی ظهرها از ساعت 12 تا سه بعدازظهر و شب‌ها از ساعت 9 تا یک بامداد معمولاً همراه با موزیک زنده قابل‌استفاده است.
* کیفیت سرویس بهداشتی نسبتاً قابل‌قبول است.
* تلفن همراه در داخل کاریز آنتن نمی‌دهد.
* در کاریز نور کافی برای بازدید وجود دارد. ممنوعیتی برای فیلم‌برداری و عکس‌برداری وجود ندارد.
* فن‌های پرتابل متعددی در داخل راهروها وجود دارد تا در هنگام شلوغی یا گرمای بیش‌ازحد به تهویه‌ی هوا کمک کند.
امنیت منطقه:
جزیره‌ی کیش از امنیت فوق‌العاده بالایی برخوردار است.
بهترین زمان بازدید:
جزیره‌ی کیش در تمام ایام سال پذیرای گردشگران است. آفتاب سوزان و هوای گرم و شرجی در ماه‌های خرداد تا شهریور آزاردهنده است. بهترین ماه‌های بازدید آذرماه تا پایان فروردین‌ماه است.
* توضیحات عکس‌ها:
عکس شماره 1 :
تابلوی ورودی شهر زیرزمینی کیش (کاریز) که در کنار بلوار میرمهنا قرار دارد.
عکس شماره 2 :
سرسرا. در انتهای بازدید به این سرسرا وارد خواهید شد و می‌توانید از امکانات موجود در آن از قبیل رستوران و چایخانه‌ی سنتی استفاده فرمایید.
عکس شماره 3 :
فسیل‌های متنوع که در سقف کاریز مشاهده می‌شود. در این تصویر چندین فسیل گوش‌ماهی مشاهده می‌گردد. همچنین جای کلنگ و تیشه در سقف به‌خوبی معلوم است.
عکس شماره 4 :
یکی از راهروهای کاریز
عکس شماره 5 :
یکی از راهروهای کاریز. به سقف بلند، وسعت راهروها و طبقات کاریز دقت فرمایید. درست در بالای تصویر دهانه‌ی یکی از چاه‌ها که به‌صورت مخروطی آن را گشاد کرده‌اند مشاهده می‌شود.
عکس شماره 6 :
یکی از راهروهای کاریز. بدنه‌ی راهروها توسط سنگ‌های مرجانی به نحو زیبایی سنگ‌چین شده است.
عکس شماره 7 :
کاریز. عرض و ارتفاع کاریز بسیار کوچک‌تر از وضع موجود بوده است. به‌طوری‌که یک انسان به‌سختی و در حالت نشسته می‌توانسته از آن عبور کند. به شفافیت آب دقت فرمایید.
عکس شماره 8 :
کاریز دارای دالان‌های متعدد است. یکی از نقاط ضعف فعلی مجموعه سیاحتی کاریز این است که نقشه‌ی تونل‌ها را در اختیار بازدیدکنندگان قرار نمی‌دهند.
عکس شماره 9 :
یکی از اتاق‌های موجود در کاریز که جهت نمایش صنایع‌دستی مورداستفاده قرار می‌گیرد. این صنایع‌دستی مربوط به استان همدان است. تعداد آن بسیار ناچیز است و هیچ موضوعیتی با منطقه‌ی جغرافیایی خلیج‌فارس ندارد. شاید علت آن این باشد که یکی از شرکای اولیه‌ی کاریز (آقای روستایی) اهل استان همدان بوده است و اکنون مسئولیتی در این مجموعه ندارد.
عکس شماره 10 :
یکی دیگر از اتاق‌ها که بدنه‌ی آن با سنگ‌های مرجانی کوچک‌تر پوشیده شده با همان صنایع‌دستی کذایی.
عکس شماره 11 :
یکی دیگر از راهروها با نورپردازی فوق‌العاده زیبا.
عکس شماره 12 :
در بخش سرسرا با استفاده از سنگ‌های مرجانی نمای دماغه‌ی کشتی ساخته‌شده است که بازتاب آن در آب هم دیده می‌شود.
عکس شماره 13 :
راهروهای متعدد کاریز. به زیبایی سقف و طاقچه‌هایی که در دل کاریز کرده‌اند دقت فرمایید.
عکس شماره 14 :
پایاب. این پایاب یکی از قدیمی‌ترین پایاب‌های کاریز کیش است. همان‌طور که در وسط تصویر ملاحظه می‌فرمایید ورودی پایاب بسته‌شده است. مردم از این پله‌ها پایین می‌آمده‌اند و با ظرف آب موردنیاز خود را از کاریز برداشت می‌کرده‌اند.
عکس شماره 15 :
نمایی فوق‌العاده زیبا از کاریز و راهرویی که در کنار آن کنده‌شده است.
عکس شماره 16 :
جهت تنوع بخشیدن به راهروها درون بعضی از طاقچه‌ها ابزار و ادوات کشاورزی قدیمی قرار داده‌شده است.
عکس شماره 17 :
یکی دیگر از راهروهای کاریز
عکس شماره 18 :
یکی دیگر از راهروهای کاریز
عکس شماره 19 :
به شکل سنگ‌های مرجانی دقت فرمایید. این سنگ‌ها خود عاملی برای تصفیه آب محسوب می‌شوند.
عکس شماره 20 :
بخش سرسرا که به مناسبت ایام نوروز با سفره‌ی هفت‌سین مزین شده است.
عکس شماره 21 :
مسیر خروجی کاریز.
نویسنده و عکس‌ها: دکتر مسعود شهیدی
تاریخ نگارش: 1390
هرگونه کپی‌برداری به‌منظور تجاری ممنوع است. کپی‌برداری به‌منظور اشاعه فرهنگ گردشگری و با اهداف غیرتجاری در صورت اجازه مدیر سایت و ذکر منبع بلامانع است.
بازدیدکننده‌ی گرامی: درصورتی‌که از شهر زیرزمینی کیش (کاریز) بازدید نمودید، خواهشمند است هرگونه تغییر در مطالب مربوط به امکانات رفاهی یا سایر مواردی که به نظرتان می‌رسد را از طریق لینک نظرات به مدیریت سایت اطلاع دهید تا دیگران نیز از آن بهره‌مند گردند. با تشکر