تخت‌سلیمان (آتشکده‌ی آذرگشنسب)
Takht-e-Soleyman (Azargoshnasb Fire temple)
تخت‌سلیمان مجموعه‌ای تاریخی است مشتمل بر دریاچه طبیعی، آتشکده آذرگشنسب، معبد آناهیتا، بنای چهارطاقی، تالار و کاخ شاهی که بر روی صفه‌ای سنگی که از رسوب مواد کانی و طی میلیون‌ها سال ایجادشده است، بنا گردیده. این مجموعه که امروزه (یا بهتر است بگوییم بعد از فتح ایران توسط اعراب) تخت‌سلیمان نامیده می‌شود، در گذشته به آتشکده‌ی آذرگشنسب معروف بوده است.
هرچند قدمت تأسیسات انسانی تخت‌سلیمان به هزاره‌ی اول قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد اما اوج شکوفایی آن مربوط به دوره‌ی ساسانیان است. این اعتقاد وجود دارد که تخت‌سلیمان برای ساسانیان همان ارزشی را داشته که تخت جمشید برای هخامنشیان داشته است. ساسانیان به‌ویژه خسرو انوشیروان در آبادانی این مجموعه سعی فراوان کردند و خصوصاً ساخت بزرگ‌ترین و معتبرترین آتشکده در این مکان به‌طور روزافزون بر جایگاه این مکان افزود. طی جنگ‌های ایران و روم در سال 624 میلادی خسرو پرویز از هراکلیوس شکست سنگینی خورد و آتشکده ویران گردید. هرج‌ومرج اواخر دوره‌ی ساسانی، حمله‌ی اعراب به ایران، قرن‌ها حاکمیت عباسیان بر این سرزمین، حکومت ترکان در شمال شرق ایران و دور بودن آنان از نواحی غربی، همه باعث شد تا تخت‌سلیمان برای مدت‌های طولانی به بوته فراموشی سپرده شود تا اینکه مجدداً در دوره‌ی ایلخانی و تمایل آنان به مناطق غربی ایران و انتخاب تبریز، مراغه و سلطانیه به‌عنوان پایتخت، باعث شد جهت عمران و آبادانی این منطقه اقدام گردد . آنان از این منطقه به‌عنوان پایتخت تابستانی و شکارگاه استفاده می‌کردند. با افول ایلخانان، تخت‌سلیمان کم‌کم مرکزیت خود را از دست داد و از حدود قرن 11 هجری قمری به بوته‌ی فراموشی سپرده شد.
دورتادور مجموعه‌ی تخت‌سلیمان با دیوارهای قطور و برج‌های متعدد حفاظت می‌شده است و مساحت آن حدود 124000 مترمربع است و به‌طور متوسط 15 متر بلندی دارد. قطر دیوار حدود چهار متر است و 38 برج نگهبانی از مجموعه حفاظت می‌کرده‌اند. حصار دارای دو دروازه بوده، یکی در ضلع شمالی (که ظاهراً ورودی اصلی بوده است و هم‌اکنون قابل‌استفاده نیست) و دیگری دروازه‌ی ضلع جنوب شرقی.
ایوان غربی (ایوان خسرو)، معبد آناهیتا، هشت‌ضلعی دوره‌ی ایلخانی، بقایای کاخ‌های دوره‌ی ایلخانی، تالار شورا، موزه و نمایشگاه از دیگر نقاطی است که در این مجموعه قرار دارند.
آتشکده‌ی آذرگشنسب (آذر گشسب)
بر اساس نوشته‌های یسنا و اوستا، در ایران باستان سه آتشکده‌ی مهم وجود داشته است که عبارت‌اند از:
- 1-آتشکده‌ی آذر گشنسب به معنای آتش اسب نر، ویژه‌ی پادشاهان و جنگاوران.
- 2-آتشکده‌ی آذرفرنبغ (Azar Farnbagh) به معنای آتش فر ایزدی، ویژه‌ی موبدان و بلندپایگان که در فارس قرار داشت.
- 3-آتشکده‌ی آذربرزین مهر (Azar Burzin Mehr) به معنای آتش عشق والا، ویژه‌ی کشاورزان که احتمالاً در حوالی نیشابور خراسان قرار داشته است.
داستان‌های اساطیری در مورد این سه آتشکده و خصوصاً آتشکده‌ی آذرگشنسب شنیده می‌شود که ریشه در باورهای ایرانیان کهن و به‌ویژه زرتشتیان دارد. اما آنچه به‌جرئت می‌توان گفت اینکه معبد آناهیتا و آتشکده‌ی آذرگشنسب جایگاه آشتی آب‌وآتش بوده است (که البته در مورد معبد آناهیتا در کنگاور نیز این نظریه وجود دارد). هرچند قدمت این مکان به هزاره‌ی اول قبل از میلاد مسیح می‌رسد اما اوج رونق آن در دوره‌ی ساسانیان و بخصوص در زمان خسرو انوشیروان بوده است. برخلاف بسیاری از ادیان باستانی، معابد زرتشتی ازلحاظ شکل تابع یک قانون ثابت نبوده‌اند، بنابراین در نقاط مختلف ایران و هند آتشکده‌های متعددی با اشکال گوناگون مشاهده می‌شود. شایع‌ترین آتشکده‌ها ازلحاظ فرم، به‌صورت چهارطاقی بوده‌اند که در زیر آن‌ها آتش روشن می‌کرده‌اند. هرچند آتشکده‌های بزرگی نیز وجود داشته‌اند که در درون آن‌ها فضای کوچک‌تری (عمدتاً به‌صورت چهارطاقی) وجود داشته است و آتشکده‌ی آذرگشنسب از این نوع است. برخی‌ها شباهت‌های ساختاری بین این مکان و معبد آناهیتا در بیشاپور کازرون را ذکر کرده‌اند که به دلایل متعدد نمی‌تواند منبع علمی داشته باشد. مواد به‌کاررفته در آتشکده عمدتاً از آجر پخته‌شده است و سقف گنبدی شکل داشته است. علاوه بر متون مذهبی نام آتشکده‌ی آذرگشنسب به‌کرات در شاهنامه‌ی فردوسی نیز ذکرشده است.
دریاچه‌ی تخت‌سلیمان
در مرکز مجموعه‌ی تخت‌سلیمان دریاچه‌ای به طول 120 متر و عرض 80 متر قرار دارد. عمق دریاچه در عمیق‌ترین بخش حدود 110 متر است. آب دریاچه توسط چشمه‌های جوشان از کف آن تأمین می‌شود و درجه‌ی حرارت آن در کف دریاچه حدود 40 درجه‌ی سانتی‌گراد است و به‌تدریج از درجه‌ی حرارت آن کم می‌شود تا اینکه درجه‌ی حرارت آب در سطح دریاچه حدود 21 درجه‌ی سانتی‌گراد است و این درجه‌ی حرارت در طول سال تقریباً ثابت است. آب دریاچه حاوی املاح معدنی بسیار است و برای آشامیدن و حتی کشاورزی مناسب نیست.شدت املاح آن‌چنان زیاد است که رسوب آن در لبه‌ی دریاچه اشکال زیبایی ایجاد کرده است. این احتمال که صفه‌ی موجود که اینک تخت‌سلیمان نامیده می‌شود طی میلیون‌ها سال و بر اساس افزایش رسوب آب ایجادشده باشد، بسیار زیاد است. آبی که از کف دریاچه می‌جوشد توسط دو جوی، با حجمی حدود 100 لیتر در ثانیه از آن خارج می‌شود و پس از طی مسیری از تخت‌سلیمان به خارج سرازیر می‌گردد و زمین را با رنگ زرد گوگردی خود رنگین می‌سازد. به دلیل املاح زیاد در این دریاچه ماهی وجود ندارد. زرتشتیان معتقدند دختری 15 ساله در این آب شنا خواهد کرد و از نطفه‌ی زرتشت باردار خواهد شد و فرزند وی منجی بشریت خواهد بود. احتمال اینکه شما آن دختر پانزده‌ساله باشید! بسیار ناچیز است. بنابراین به دلیل خطر مرگ از شنا کردن در دریاچه جداً خودداری فرمایید.
همان‌طور که در بالا عرض شد تخت‌سلیمان در طول تاریخ بارها مورد تجاوز و تاخت‌وتاز دشمنان قرارگرفته است. موبدان بر این باور بوده‌اند که اشیاء قیمتی، سیم و زر موجود در نیایشگاه به خدای آب تعلق دارد و برای اینکه این اشیاء به دست دشمنان نیفتد، آن‌ها را به دریاچه می‌ریخته‌اند. با روش‌های غواصی تاکنون نتوانسته‌اند بیش از سی متر در عمق دریاچه پایین روند و این مقدار برای کشفیات باستان‌شناسی کافی نیست، بنابراین پیش‌بینی می‌شود لایروبی دریاچه با امکانات بسیار پیشرفته یا اتخاذ روش‌های دیگر مثل تغییر مسیر آب از طریق حفر تونل های موازی، می‌تواند منجر به کشف مقادیر قابل‌توجهی اشیاء فوق‌العاده ارزشمند از تاریخ چند هزارساله‌ی ایران باستان باشد.
زندان سکندر یا کوه زندان دیو
در سه کیلومتری غرب تخت‌سلیمان (در مسیر شهر تکاب) کوهی مخروطی شکل وجود دارد که در بالای آن حفره‌ای به قطر تقریبی 40 متر با عمق تقریبی 80 متر قرار دارد. بر بلندی کوه بقایای ساختمانی مشاهده می‌شود که برخی معتقدند نیایشگاه یا چیزی شبیه آن بوده است. بالا رفتن از کوه برای افراد مسن یا ناتوان مناسب نیست. نام دیگر این مکان کوه زندان دیو است. طبق معمول نام‌گذاری این کوه نیز ریشه‌ی تاریخی در دل ناخوشی‌های مردم دارد. از اطراف این کوه چشمه‌های متعدد آب گرم گوگرددار خارج می‌شود و به همین دلیل در روستای مجاور استخر سرپوشیده ای برای آب‌درمانی ساخته‌شده است.
چاله انرژی یا Vortex
حلقه‌های الکترومغناطیس زمین در نقاطی به هم برخورد کرده و ایجاد گره‌هایی می‌کند که به آن چاله‌ی انرژی یا Vortex گفته می‌شود. برخی معتقدند یکی از مکان‌های چاله انرژی همین تخت‌سلیمان است. بنابراین طرفداران مدیتیشن این مکان را محترم می‌شمارند و برخی از آن‌ها 19 مهرماه هرسال در این مکان گرد هم می‌آیند.
***
تخت‌سلیمان به دلیل اینکه در منطقه‌ای نسبتاً صعب‌العبور قرار داشت و از مسیر حرکت اروپائیان دور بود، دیرتر موردتوجه ایشان قرار گرفت. در سال 1337 خورشیدی گروهی باستان‌شناس آلمانی به همراه همکاران ایرانی و سوئدی تحقیقات بر روی این مجموعه را شروع کردند و طی فصول متعدد باستان‌شناسی که تا سال 1357 ادامه داشت در این مجموعه فعال بودند. کاوش دریاچه توسط آلمانی‌ها چندین بار با شکست مواجه شد. از اینکه این گروه در تحقیقات خود چه کشف کردند و چه با خود بردند اطلاعی ندارم. از سال 1357 به مدت بیش از 15 سال تخت‌سلیمان به حال خود رها شد و پس‌ازآن به‌تدریج به‌عنوان یکی از نقاط بسیار دیدنی در شمال غرب کشور در حال مطرح‌شدن است.
مجموعه‌ی تخت‌سلیمان در 14 تیرماه 1382 ( پنجم جولای 2003 ) به‌عنوان چهارمین اثر ملی ایران در فهرست جهانی یونسکو ثبت گردید.
موقعیت جغرافیایی:
استان آذربایجان غربی، شهر تکاب، " 13 '36 ْ36 شمالی و "02 '14 ْ47 شرقی. ارتفاع از سطح دریا 2200 متر.
نحوه دسترسی:
درصورتی‌که از طریق زنجان بخواهید به تخت‌سلیمان بروید، دو راه وجود دارد:
- 1-مسیر اصلی از طریق زنجان–بیجار–تکاب–تخت‌سلیمان است که حدود 280 کیلومتر است. این جاده، دوطرفه با آسفالت نسبتاً مطلوب و دارای علائم هشداردهنده مناسب می‌باشد. اگر این مسیر را انتخاب کنید، طبیعتاً شهرهای بیجار و تکاب را هم خواهید دید و درعین‌حال کیفیت جاده نیز مطلوب‌تر خواهد بود، هرچند مسیر طولانی‌تری را طی خواهید کرد.
- 2-مسیر دوم از طریق زنجان–دندی–تخت‌سلیمان است که 145 کیلومتر است. این مسیر، خصوصاً از دندی تا تخت‌سلیمان جاده فرعی، خلوت و کم تردد است. کیفیت آسفالت جاده اصلاً مطلوب نیست. بخصوص بیست کیلومتر منتهی به تخت سلیمان بسیار خراب است. (این اطلاعات مربوط به سال 1399 است) و دارای گردنه‌های متعدد می‌باشد. نکته قابل‌توجه اینکه بزرگ‌ترین کارخانه تولید روی و سرب کشور در شهر دندی واقع‌شده است. همان‌طور که از دندی به سمت تخت‌سلیمان می‌روید، تله‌سیژی به طول بیش از سی کیلومتر را ملاحظه خواهید کرد که مواد معدنی موردنیاز کارخانه را از معادن بالادست به کارخانه می‌رساند. گمان این‌جانب بر این است که وجود این تله‌سیژ یکی از جاذبه های دیدنی منطقه است. مسیر دوم هرچند کوتاه‌تر است اما انتخاب این مسیر برای رانندگان تازه‌کار یا در فصل زمستان به‌هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود.
* برای رفتن به ارومیه، لازم است از شهرهای تکاب، شاهین‌دژ و میاندوآب عبور نمود.
* برای رفتن به تبریز، لازم است از شهرهای تکاب، شاهین‌دژ، میاندوآب، ملکان، بناب، عجب‌شیر و آذرشهر عبور نمود.
امکانات رفاهی:
* در مجموعه تخت‌سلیمان چندین اقامتگاه بوم‌گردی برای اقامت وجود دارد که از طریق اینترنت می توانید جا رزرو کنید. برخی از این اقامتگاه‌ها بسیار ارزان تمیز هستند و از قیمت مناسبی برخوردارند.
* ساعات بازدید از 8 صبح الی 19 و سی دقیقه می‌باشد.
* نزدیک‌ترین پمپ‌بنزین در روستای تخت‌سلیمان به فاصله 3 کیلومتری مجموعه واقع شده است. همچنین تکاب در 45 کیلومتری و دندی در 50 کیلومتری دارای پمپ‌بنزین هستند.
* رستوران وجود ندارد. در محل پارکینگ (قبل از ورود به مجموعه) فروشگاه با اجناس متنوع موجود است.
* آب آشامیدنی موجود در مجموعه تخت‌سلیمان دارای مقدار زیادی املاح معدنی است که ترکیبات آن یا ناشناخته است یا اینکه اعلام عمومی نشده است. لذا توصیه می‌شود از آب‌معدنی استفاده کنید.
* سرویس بهداشتی در وضعیت متوسط است و توالت فرنگی موجود نیست.
* نزدیک‌ترین هتل‌های منطقه در تکاب است (هرچند آن‌ها نیز مناسب توریست‌های خارجی نیست). توصیه می‌شود جهت اقامت در هتل، شهرهای زنجان، تبریز یا ارومیه را انتخاب کنید. اگر می‌خواهید در چادر مسافرتی اقامت نمایید، می‌توانید پارکینگ مجموعه را انتخاب نمایید که سرویس بهداشتی نیز در مجاورت آن قرار دارد، هرچند داخل روستای تخت‌سلیمان و نزدیک پاسگاه نیروی انتظامی شاید از امنیت بیشتری برخوردار باشد.
* برای ورود تهیه بلیط الزامی است.
* به‌طورمعمول بروشور اطلاعات مجموعه، موجود نیست یا تحویل نمی‌شود. در داخل سایت راهنمای میراث فرهنگی که بتوان اطلاعات بیشتری از ایشان کسب کرد مشاهده نمی‌شود.
* راهنما که سایت را توضیح دهد، نیست. البته اگر از خواص باشید و توصیه‌های لازم قبلاً به‌عمل‌آمده باشد، حتماً در خدمتگزاری حاضرند.
* با توجه به اینکه گردش در کل مجموعه بیشتر از یک ساعت وقت می‌گیرد، توصیه می‌شود در روزهای آفتابی جهت محافظت پوست صورت، از کرم ضد آفتاب و کلاه استفاده نمایید.
* عمق دریاچه زیاد است. مراقب کودکان خود باشید.
امنیت منطقه:
این بخش از کشور از ضریب امنیتی بالایی برخوردار است. مردم منطقه خونگرم و میهمان‌نواز هستند. هرچند جاده‌های منتهی به تخت‌سلیمان (از هر طرف خصوصاً از سمت دندی) در هنگام شب، ازلحاظ رانندگی خطرناک هستند.
بهترین زمان بازدید:
شهرستان تکاب در منطقه سردسیر کشور واقع‌شده است بنابراین بازدید از تخت‌سلیمان در فصول سرد سال لطفی ندارد و سوز و سرمای هوا آزاردهنده است. علاوه بر آن سطح جاده‌ها لغزنده است. بهترین زمان بازدید از اردیبهشت‌ماه تا پایان مهرماه است.
* توضیحات اضافه:
چرا هر جا که می‌رویم اثری از سلیمان نبی مشاهده می‌شود؟
خالی از لطف نیست که بگویم از این مکان‌هایی که به سلیمان نبی منصوب است در ایران زیاد داریم. علت آن‌هم این بوده است که اندیشمندان و عاقلان ایرانی که در زمان فتح ایران توسط اعراب می‌زیسته‌اند برای جلوگیری از تخریب کامل این‌گونه بناها، نام آن‌ها را عوض کرده و به‌نوعی به یکی از پیامبرانی که نامش در قرآن کریم آمده است منصوب نموده‌اند و البته در برخی موارد این ترفند برای باقی‌مانده بناها مؤثر بوده است. هرچند آنچه از اموال منقول در آن‌ها وجود داشته به‌عنوان غنیمت جنگی یا غیره به یغما رفته است. وقتی بحث طلا و نقره و جواهرات و فرش‌های نفیس به میان می‌آمده دیگر نام پیامبر بنی‌اسرائیل هم کارساز نبوده است!
* توضیحات عکس‌ها:
عکس شماره 1 :
نمایی زیبا از تخت‌سلیمان
عکس شماره 2 :
عکس هوایی از تخت‌سلیمان که در سال 1315 خورشیدی، در فصل زمستان و قبل از اکتشاف گرفته‌شده است.
عکس شماره 3 :
عکس هوایی از تخت‌سلیمان. شماره یک: تخت‌سلیمان، شماره دو: روستای احمدآباد (تخت‌سلیمان)، شماره سه: کوه زندان سکندر
عکس شماره 4 :
تابلوی ورودی به تخت‌سلیمان واقع در 45 کیلومتری تکاب
عکس شماره 5 :
سنگ نمادین یونسکو که در آن تاریخ ثبت تخت‌سلیمان در فهرست جهانی یونسکو حک شده است.
عکس شماره 6 :
نقشه راهنمای تخت‌سلیمان که در ابتدای ورودی قرار دارد. ازآنجاکه معمولاً به شما بروشور نمی‌دهند سعی کنید برای درک بهتر فضاها نقشه را خوب به خاطر بسپارید.
عکس شماره 7 :
نمایی از دریاچه، ایوان غربی (ایوان خسرو) و موزه تخت‌سلیمان
عکس شماره 8 :
یکی از دو جوی خروجی آب دریاچه. آب زلال و غیرقابل‌شرب است. به رسوب سنگی کنار دریاچه دقت فرمایید.
عکس شماره 9 :
بخشی از دیوار و حصار و بارو که سالم مانده است.
عکس شماره 10 :
ساختمان موزه و نمایشگاه که با مصالح سنگی موجود در تخت‌سلیمان و بر روی پی‌های یکی از بناهای دوره ایلخانی ساخته‌شده است.
عکس شماره 11 :
نمایی زیبا از مجموعه‌ی تخت‌سلیمان. برای گرفتن این عکس لازم است حدود 40 دقیقه از کوه بالا بروید!
عکس شماره 12 :
ورودی آتشکده‌ی آذرگشنسب
عکس شماره 13 :
محوطه‌های آتشکده و معبد آناهیتا
عکس شماره 14 :
سردر ورودی شمالی به آتشکده که تنها با داربست قابل سرپا ماندن است. به قوس و معماری زیبای آن دقت فرمایید.
عکس شماره 15 :
محوطه‌های زندگی از قبیل تنور و ... عمدتاً مربوط به دوره‌ی ایلخانی در تخت‌سلیمان.
عکس شماره 16 :
محوطه‌های زندگی از قبیل تنور و ... عمدتاً مربوط به دوره‌ی ایلخانی. سقف‌های قوسی و بدون تیر و ستون، فضاهای کوچک و درهم‌تنیده از خصوصیات مشترک معماری این دوره است.
عکس شماره 17 :
محوطه‌های آتشکده و معبد آناهیتا
عکس شماره 18 :
دهلیز حفاظتی مجموعه‌ی مقدس مذهبی.
عکس شماره 19 :
سرداب‌ها و راه‌های زیرزمینی مربوط به دوره‌ی ایلخانی.
عکس شماره 20 :
ایوان غربی (ایوان خسرو) ، ارتفاع دیوار که اکنون تنها با قوت داربست‌ها سرپا مانده است نشان از عظمت ساختمان در هنگام شکوفایی خود دارد.
عکس شماره 21 :
نمایی دیگر از ایوان غربی (ایوان خسرو) در تخت‌سلیمان.
عکس شماره 22 :
بقایای ساختمان‌های دوره ایلخانی.
عکس شماره 23 :
نمایی زیبا از تخت‌سلیمان، پارکینگ، روستای مجاور تخت‌سلیمان و کوه زندان سکندر در منتهی علیه سمت چپ تصویر.
عکس شماره 24 :
تصویری از برگزاری مراسم مذهبی زرتشتیان در آتشکده‌ی آذرگشنسب. عکس مربوط به موزه‌ی تخت‌سلیمان است.
عکس شماره 25 :
نویسنده در کنار دریاچه‌ی تخت سلیمان.
نویسنده و عکس‌ها: دکتر مسعود شهیدی
تاریخ ویرایش: 1399
هرگونه کپی‌برداری به‌منظور تجاری ممنوع است. کپی‌برداری به‌منظور اشاعه فرهنگ گردشگری و با اهداف غیرتجاری درصورتی‌که اجازه مدیر سایت و ذکر منبع بلامانع است.
بازدیدکننده‌ی گرامی: درصورتی‌که از تخت‌سلیمان بازدید نمودید، خواهشمند است هرگونه تغییر در مطالب مربوط به امکانات رفاهی یا سایر مواردی که به نظرتان می‌رسد را از طریق لینک نظرات به مدیریت سایت اطلاع دهید تا دیگران نیز از آن بهره‌مند گردند. با تشکر