چک‌چک یا زیارتگاه پیر سبز
چک‌چک یا زیارتگاه پیر سبز، یکی از مهمترین زیارتگاه‌های زرتشتیان جهان است که در 43 کیلومتری شرق اردکان در استان یزد واقع‌شده است. زرتشتیان در استان یزد زیارتگاه‌های متعددی دارند و نزد ایشان ارزش آن‌ها با هم برابری می‌کند اما به دلیل موقعیت جغرافیایی و شکل منطقه، زیارتگاه چک‌چک از معروفیت بیشتری برخوردار بوده و هرساله میزبان هزاران نفر از مردم کشورمان و سایر نقاط جهان است.
برای ورود به زیارتگاه، به نشانه احترام، باید کفش‌ها را از پا درآورد و کلاه بر سر نهاد. قبل از ورود به زیارتگاه تابلوهایی وجود دارد که نشان می‌دهد برای ورود به زیارتگاه باید پاک بود، همان‌طور که در دین اسلام نیز ورود بانوانی که دارای شرایط خاص هستند به مساجد ممنوع است، در این مکان نیز نکات فوق باید رعایت گردد. در داخل زیارتگاه که به شکل دهانه غار است تنه درخت چنار کهن‌سالی وجود دارد. کف زیارتگاه با سنگ مرمر پوشیده شده و از بخشی از سقف قطرات آب چکه‌چکه بر زمین می‌ریزد و احتمال نام‌گذاری این محل نیز شاید از همین رو باشد. چند شعله شمع به‌طور دائم در زیارتگاه روشن است و محلی برای سوزاندن عود یا چوب مقدس وجود دارد. همانند بسیاری از زیارتگاه‌های سایر ادیان، تصاویری از بزرگان دین زرتشتی زینت‌بخش محوطه کوچک زیارتگاه است. سقف زیارتگاه سنگی است. در کف محوطه ظرف‌هایی برای جمع‌آوری آب گذاشته‌اند که بخشی ازآن جهت تبرک به زائرین اهدا می‌شود و بخشی دیگر نیز به مصرف خوراکی می‌رسد. همه‌ساله در 27 خردادماه زرتشتیان از سراسر جهان در این مکان گرد هم می‌آیند و به دعا و نیایش می‌پردازند. هرچند که در میان عموم شهرت یافته که این مراسم حج زرتشتیان است اما به واقعیت نزدیک نیست. در مجموعه چک‌چک ساختمان‌های متعددی مشاهده می‌گردد. ازآنجاکه مجموعه چک‌چک با شهر اردکان فاصله زیادی دارد، این ساختمان‌ها جهت اسکان و پذیرایی از زائران ساخته و استفاده می‌شوند. ساخت و نگهداری مجموعه چک‌چک توسط زرتشتیان داخل و خارج از کشور تأمین گردیده و می‌گردد.
موقعیت جغرافیایی:
استان یزد، شهرستان اردکان، "2 5 '20 ْ32 شمالی و " 31 '24 ْ54 شرقی. ارتفاع از سطح دریا 1730 متر.
نحوه دسترسی:
شهر اردکان 110 کیلومتر با نائین و 55 کیلومتر با یزد فاصله دارد. چک‌چک در 43 کیلومتری شرق اردکان واقع‌شده و جاده آن دوطرفه با آسفالت قابل‌قبول است. درصورتی‌که وسیله نقلیه شخصی ندارید می‌توانید از یزد، میبد یا اردکان خودرو کرایه تهیه نمایید. برای رسیدن به زیارتگاه، لازم است از پله‌های متعدد و سربالایی با شیب زیاد بالا رفت، لذا صعود و متعاقباً بازگشت از زیارتگاه برای بیماران قلبی عروقی، سالمندان و بیماران با آرتروز پیشرفته زانو مناسب نیست.
امکانات رفاهی:
* از اردکان تا چک‌چک هیچ‌گونه امکانات رفاهی وجود ندارد.
* نزدیک‌ترین پمپ‌بنزین در فاصله 43 کیلومتری است.
* در زیارتگاه چک‌چک فروشگاه یا رستوران موجود نیست.
* سرویس بهداشتی نسبتاً قابل‌قبول است. توالت فرنگی جهت بیماران و بازدیدکنندگان خارجی وجود ندارد.
* آب آشامیدنی موجود است اما ترجیحاً آب بهداشتی با خود همراه داشته باشید.
* آنتن دهی تلفن همراه قابل‌قبول است.
* با هماهنگی با مسئول زیارتگاه می‌توانید شب را در چادر در محوطه اطراق کنید.
* نزدیک‌ترین هتل‌ها در اردکان و میبد هستند.
* برای ورود به زیارتگاه نیازی به تهیه بلیط نیست.
* بروشور موجود نیست.
امنیت منطقه:
منطقه اردکان از ضریب امنیتی بالایی برخوردار است. هرچند در زمان‌های غیر فصل و خلوت، توصیه می‌شود به علت خلوتی جاده، شب‌هنگام در مسیر رفت یا برگشت نباشید.
بهترین زمان بازدید:
به علت موقعیت کویری، طبیعی است که ماه‌های خرداد، تیر، مرداد و شهریور گرمای هوا آزاردهنده است. در زمان اجرای مراسم عمومی زرتشتیان (27 خردادماه) بازدید صرفاً با کارت دعوت میسر است. بهترین زمان بازدید ماه‌های فروردین، اردیبهشت، مهر و آبان است.
* توضیحات اضافه:
در داخل زیارتگاه نوشته‌ای تحقیق گونه به دیوار نصب‌شده که توسط آقای رستم بلیوانی، رئیس سابق انجمن زرتشتیان شریف‌آباد یزد تهیه گردیده است که بدون هیچ‌گونه اظهارنظر و داوری متن نوشتار در ذیل می‌آید.
{به‌طوری‌که در اسناد تاریخی و مذهبی و دیوان خاضع و سینه‌به‌سینه محلی به یادگار مانده، در دوران سلطنت یزدگرد سوم آخرین پادشاه ساسانی چون اوضاع ایران رو به وخامت می‌رفته، یزدگرد سوم فکری اندیشیده که خاندان خود را از مدائن به یزد که منطقه نسبتاً امنی بوده است کوچ دهد. ازاین‌رو به دستور وی شهری با استحکامات آن روز (حصار و برج و خندق) برای محافظت تهیه و خاندان خود را از مدائن به یزد کوچ داده است. و امکان دارد اسم یزد از یزدگرد به یادگار مانده باشد. شاید آثار برج و بارو به‌جامانده در محله یزاران بقایای شهر فوق‌الذکر باشد.
یزدگرد دو پسر بهنام‌های هرمزان و اردشیر و پنج دختر به نام‌های شهربانو، پارس‌بانو، مهربانو،نیک‌بانو و نازبانو داشت. نام همسرش کتایون بود و خدمه‌ای به نام مروارید داشت. یزدگرد پس از شکست از مسلمانان به خراسان گریخت و در آنجا به دست آسیابانی کشته شد. با شایع شدن خبر مرگ یزدگرد، خانواده وی در یزد با یکدیگر وداع نموده و هر یک به سمتی از اطراف یزد متواری گردیدند.
هرمزان و شهربانو، پسر و دختر بزرگ یزدگرد در حین فرار دستگیر و به عربستان به غلامی و کنیزی برده می‌شوند.
پارس بانو و مهربانو به سمت شمال غربی یزد متواری شدند. این دو در حدود ارجنان از هم وداع نموده ، مهربانو به سمت عقدا گریزان بوده است که بر اثر بی‌غذایی و رنج راه در عقدا فوت می‌کند. وی را در گوشه باغی در عقدا دفن می‌کنند که اکنون به مزرعه مهر معروف است و مردم آن سامان آن را محل مهربانو می‌نامند و برای وی شمع روشن می‌کنند. پارس‌بانو در سمت غربی عقدا به زرجوع رسیده در کوهی غایب می‌شود. شکاف سنگی زیارتگاه را محل غایب شدن پارس‌بانو می‌دانند. در گذشته لباس مقنعه‌مانندی در شکاف سنگ ظاهر بوده که آن را برای تبرک کنده و حفظ نموده‌اند.
نیک‌بانو (چک‌چک) با مروارید (هریشت) در بیابان وداع نموده به سمت کوهی در 37 کیلومتری شرق اردکان رفته که اکنون کوه چک‌چک نامیده می‌شود و در این کوه غایب می‌گردد. آثار لباس مقنعه‌مانندی در شکاف کوه وجود داشته که آن را برای تبرک کنده‌اند. این محل، امروز، زیارتگاه زرتشتیان جهان است. در زیارتگاه درخت چنار تنومندی هست که بیش از هزار سال قدمت دارد. گفته می‌شود این درخت همان عصای نیک بانو (پیر سبز) بوده است که با آن به شکاف کوه زده است و پس‌ازآن براثر رطوبت آب شیرینی که از شکاف کوه می‌چکد، سبز شده است.
مروارید (هریشت) نیز در کوهی در 17 کیلومتری اردکان در کوهی که امروزه هریشت نامیده می‌شود، غایب گردیده است. و این مکان نیز از زیارتگاه‌های زرتشتیان است.
نازبانو (نارکی) به سمت جنوب یزد متواری شده در کوه تیجنگ غایب شده و آثار زیارتگاه در آنجا موجود است.
اردشیر پسر کوچک یزدگرد به همراه مادرش کتایون به سمت خرابه‌های شرقی یزد متواری شدند. کتایون در پشت حصار یزد که اکنون در خود شهر یزد واقع‌شده و به ستی پیر معروف است پناه برده و در آنجا در چاهی غایب شده است که اکنون این محل زیارتگاه است. اردشیر نیز در شرق یزد در کوهی غایب گردیده که این مکان نیز به زیارتگاه (نارستانه) معروف است.}
* توضیحی در مورد درختان مقدس (پیر) ها:
{بسیاری از مسجدها و امام‌زاده‌ها و در مورد زرتشتیان، پیرها، در کنار چنارهای عظیم بنا گشته‌اند و در بسیاری از روستاها و محلات شهرها، بر درخت‌های چنار دخیل می‌بندند و از آن‌ها انتظار معجزه دارند. این معجزات معمولاً برای بچه‌دار شدن، رهایی از بیماری، رونق کسب‌وکار و محصول یافتن زمین است.
بر اساس مردم‌شناسی تطبیقی می‌توان باور داشت که در اعصار بسیار کهن، گمان بر آن بوده است که ارواح مردگان پرقدرت قبیله یا خدایان یا پری‌ها در آن‌ها می‌زیستند یا این درخت‌ها مظهر آنان بودند. برای تقدس این درختان سترگ، در دوره اسلامی، توجیهی تازه یافته‌اند و برای آنکه ستایش ایشان برخلاف سنت‌های اسلامی نباشد، اغلب به این نتیجه رسیده‌اند که در پای این درختان، بزرگ‌مردی، امامزاده‌ای یا مقدسی به خاک سپرده‌شده است.}
بهار، مهرداد. از اسطوره تا تاریخ. نشر چشمه، تهران، 1386، ص 47
{این درختان مقدس در گوشه و کنار ایران نیز هست. مثل پیر چک‌چک، چنار امام‌زاده صالح و بی‌بی شهربانوها. این بی‌بی شهربانوها، یک مضمون اسطوره‌اش این است که ایزدبانو از دست دشمنانش فرار می‌کند، حالا شده شهربانو یا بی‌بی. عین این داستان که برای بی‌بی شهربانو هست، در یزد و دیگر جاهای ایران هم دیده می‌شود. این یک مضمون پری‌هاست، پری‌هایی که می‌آیند روی زمین و بعد زیرِ زمین پنهان می‌شوند، پری‌های شهید شونده‌اند. این‌ها کهنه‌ترین شکل‌های شهادت الهه‌های نباتی است که بعد، ایزدان نباتی شهیدشونده جای آن‌ها را می‌گیرند. }
بهار، مهرداد. از اسطوره تا تاریخ. نشر چشمه، تهران، 1386، ص 279
* توضیحات عکس‌ها:
عکس شماره 1 : در ورودی زیارتگاه. این در، اکثر مواقع بسته است و معمولاَ برای زوار زرتشتی و یا میهمانان خاص آن را باز می‌کنند. در مواقعی که بازدیدکننده زیاد است نیز ممکن است در را باز کنند.
عکس شماره 2: نمای روبروی از مجموعه ی چک‌چک. عکس از کوه مقابل برداشته شده است.
عکس شماره 3: داخل زیارتگاه. میزی که در وسط مشاهده می‌کنید مخصوص سوزاندن عود یا چوب به منظور تبرک است. در انتهای زیارتگاه سه شمع روشن وجود دارد. همان‌طور که ملاحظه می‌کنید کف زیارتگاه خیس است. آب قطره‌قطره (چک‌چک) از سقف می‌چکد و ظرف‌هایی برای جمع‌آوری آب به منظور شرب و تبرک در کف زیارتگاه مشاهده می‌شود. صندوق نذورات و عکس‌های بزرگان زرتشتی و علامت فَروهر از دیگر تزئینات داخل زیارتگاه است.
عکس شماره 4: ورودی زیارتگاه. برای داخل شدن لازم است کفش‌ها را درآورید. آقایان کلاه بر سر بگذارند و بانوان پوشیده باشند.
عکس شماره 5: سقف زیارتگاه و درخت چنار بزرگی که تنه‌ی آن در داخل زیارتگاه است.
عکس شماره 6: سقف زیارتگاه و درخت چنار. در سمت چپ تصویر جاده منتهی به چک‌چک مشاهده می‌گردد.
عکس شماره 7: نمایی از مجموعه‌ی زیارتگاه چک‌چک که از کوه مقابل تصویربرداری شده است.
عکس شماره 8: نمایی از مجموعه‌ی زیارتگاه چک‌چک که از کوه مقابل تصویربرداری شده است.
عکس شماره 9: نمایی از مجموعه‌ی زیارتگاه چک‌چک که از کوه مقابل تصویربرداری شده است. به شیب تند مسیر دقت فرمایید.
عکس شماره 10: نمایی از مجموعه‌ی زیارتگاه چک‌چک که از کوه مقابل تصویربرداری شده است.
عکس شماره 11: تابلوهای راهنما در ورودی زیارتگاه
نویسنده و عکس‌ها: دکتر مسعود شهیدی
تاریخ نگارش: 1390
هرگونه کپی‌برداری به‌منظور تجاری ممنوع است. کپی‌برداری به‌منظور اشاعه فرهنگ گردشگری و با اهداف غیرتجاری درصورتی‌که اجازه مدیر سایت و ذکر منبع بلامانع است.
بازدیدکننده‌ی گرامی: درصورتی‌که از چک‌چک بازدید نمودید، خواهشمند است هرگونه تغییر در مطالب مربوط به امکانات رفاهی یا سایر مواردی که به نظرتان می‌رسد را از طریق لینک نظرات به مدیریت سایت اطلاع دهید تا دیگران نیز از آن بهره‌مند گردند. با تشکر