سیراف
(seeraf)
خرابه‌های شهر باستانی سیراف قرن‌هاست که برکنارۀ شمالی خلیج‌فارس آرمیده است. اگر در نقشه جغرافیای طبیعی به ضلع شمالی خلیج‌فارس و جنوب سرزمین پهناور ایران بنگرید، رشته‌کوه‌هایی که ارتفاع برخی قلل آن به 1600 متر می‌رسد را مشاهده خواهید کرد. در این منطقه، سیراف از معدود بندرهایی است که به فاصله کوتاهی از دریا به کوه می‌رسد. بر اساس مطالعات باستان‌شناسی و شواهدی که تاکنون نیز موجود است قدمت این شهر باستانی به دوره ساسانیان می‌رسد. برخی، تأسیس این شهر را به اردشیر بابکان نسبت می‌دهند. سیراف زمانی بزرگ‌ترین و پررونق‌ترین بندر خلیج‌فارس بوده است. این بندر یکی از بزرگ‌ترین مراکز مبادلات تجاری میان ایران، چین، هند و آفریقا بوده. ادویه هند و الوارهای سخت زنگبار از مهم‌ترین واردات به این بندر بوده است. وجود تپه‌های مشرف‌به دریا باعث شده است که شهر از کناره دریا تا ارتفاعات تپه‌ها وسعت پیدا کند. آن‌گونه که در تاریخ آمده است دو زلزله مهیب در سال‌های 336 ه ق (947 میلادی) و 510 ه ق (1116 میلادی) باعث تخریب شهر و به زیر آب رفتن بخشی از آن شده است. امروزه اگر در آب‌های کم‌عمق کنار سیراف جستجو کنید، بقایایی از سنگ‌های ساختمان‌های شهر را در زیر آب خواهید دید. بر اساس نوشته‌های جهانگردان، اوج شکوفایی اقتصادی این بندر سده‌های هشتم تا دهم میلادی بوده است.جاذبه‌های دیدنی سیراف به شرح زیر است:
- 1-گورستان تمدن‌ها :
در شمال سیراف تپه‌هایی وجود دارند که توسط دو دره به نام‌های لیر و شیلو از یکدیگر جدا می‌شوند. بر روی این تپه‌ها، فرورفتگی‌های دست‌کن سنگی متعددی وجود دارند که کاربری آن‌ها مورد اختلاف باستان شناسان است. برخی آن‌ها را حوضچه جمع‌آوری آب و برخی قبور مردگان ارزیابی کرده‌اند. کمبود آب شیرین در کناره خلیج‌فارس از یک‌سو و جمع‌آوری آب باران در آب‌انبارهایی به نام برکه از سویی دیگر و همچنین وجود چاه‌های آب بلافاصله نزدیک حوضچه‌ها، گواه بر صحت این فرضیه است که این مجموعه جهت جمع‌آوری آب ساخته‌شده است. از طرف دیگر، وجود حفره‌هایی در داخل سه سنگ بزرگ موجود در منطقه که به‌هیچ‌وجه امکان آبگیری ندارند و همچنین وجود معدود حفره‌هایی که به‌وضوح بقایای سنگ لحد در بالای آن‌ها مشهود است، می‌تواند گواه صحت فرضیه دوم یعنی کاربری حفره‌ها جهت قبر باشد. این‌جانب بر این باور هستم که هر دو فرضیه فوق درست است. به این معنی که روزگاری این حوضچه‌ها جهت جمع‌آوری و هدایت آب باران ساخته‌شده‌اند و در همان زمان اهالی شهر مردگان خود را در گورهایی که دخمه نامیده می‌شده، قرار می‌داده‌اند. و احتمالاً پس از اسلام، با توجه به تغییر نحوه دفن مردگان و یا وقوع اتفاقات غیرمنتظره همچون زلزله ، از این حوضچه‌ها به‌عنوان گور استفاده‌شده است.
- 2-چاه‌های سنگی:
در منطقه گورستان تمدن‌ها (دره لیر و شیلو) نزدیک به صد حلقه چاه آب وجود دارد. این چاه‌ها که تماماً در سنگ کنده‌شده است و عمق بعضی از آن‌ها به 130 متر می‌رسد، در برخی از فصول سال دارای آب هستند. اگر سنگی به داخل چاه بیندازید، چندین ثانیه طول می‌کشد تا صدای برخورد آن‌را با آب بشنوید. نحوه حجاری دهانه چاه‌ها و برش صاف و دقیق داخل آن‌ها از شگفتی‌های این منطقه است.
- 3-دخمه‌ها:
در امتداد دیواره‌های دو طرف دره لیر، حفره‌هایی مشاهده می‌شود که محلی‌ها به آن خانه گوری (خانه گبری) می‌گویند. نکته جالب اینکه بعضی از این حفره‌ها که دهانه‌ای کوچک و مثلث شکل دارند. هنوز هم دست‌نخورده باقی مانده‌اند و بقایای اسکلت یک یا چند انسان در آن‌ها دیده می‌شود. بنابر اظهارات راهنمای محلی و بعضی از منابع، گفته می‌شود که سالمندان ادیان دیگر را، قبل از مرگ، با مقدار کمی آب و غذا در این دخمه‌ها قرار می‌داده‌اند و درِ آن‌ها را می‌بسته‌اند، به نظر می‌رسد که این مدعا به واقعیت نزدیک نباشد و دخمه‌های موجود صرفاً شکل خاصی از مقبره جهت مردگان باشد.
- 4-بقایای شهر باستانی سیراف:
اگر در بخش قدیمی شهر قدم بزنید، بقایای ساختمان‌های قدیمی شهر را ملاحظه خواهید کرد که عمدتاً با سنگ ساخته‌شده‌اند. اگر بتوانیم در تونل زمان، گذشته را تصور کنیم، شهر آبادی را خواهیم یافت که ساکنان ثروتمند آن علاقه‌مند به ساخت خانه‌ها و بناهایی با هزینه بسیار بوده‌اند.
- 5-آتشکده:
ساختمانی یک طبقه و یک اتاقه به شکل مربع بر بالای یکی از تپه‌های مشرف‌به گورستان تمدن‌ها وجود دارد که به علت فرم ساخت و نحوه تزیینات داخلی آن منسوب به آتشکده است.
- 6-قلعه شیخ نصوری:
شیخ نصوری، آخرین حکمران بندر سیراف در اواخر دوره قاجاریه و اوایل دوره پهلوی بوده است. قلعه شیخ نصوری، که عملاً هم منزل مسکونی و هم محل حکومت وی بوده، بر بالای بلندی مشرف‌به دریا و بندر واقع‌شده است. پس از مرگ وی، ازآنجاکه فرزندان وی به شیراز و خارج از کشور مهاجرت کرده‌اند، کم‌کم قلعه رو به خرابی رفته است. به‌طوری‌که اکنون بسیاری از نقاط قلعه فاقد سقف می‌باشد. سبک خاص معماری قلعه و گچ‌بری‌های زیبا از خصوصیات بارز آن است.
به همت برخی از افراد محلی، موزه و دفتر میراث فرهنگی در بندر سیراف احداث‌شده است. سنگ‌قبرهای قدیمی که یادگاری از دوران شکوفایی سیراف پس از اسلام هستند، تاریخچه سیراف، شرح احوال بزرگان متأخر و حاکمان سیراف و مقداری ظروف قدیمی، زینت‌بخش این موزه است.
پیرامون دلایل اجتماعی افول سیراف، در صورت علاقه به بخش توضیحات اضافه مراجعه فرمایید.
موقعیت جغرافیایی:
استان بوشهر، بندر کنگان، بندر سیراف (طاهری) ، '40 ، ْ27 شمالی و '20 ، ْ52 شرقی. ارتفاع از سطح دریا: بین 5 تا 75 متر.
نحوه دسترسی:
بندر سیراف (طاهری) در 240 کیلومتری جنوب شرقی بوشهر قرارگرفته است. سیراف از بندر کنگان 33 کیلومتر و از عسلویه 36 کیلومتر فاصله دارد. جادۀ ساحلی در استان بوشهر قبل از احداث تأسیسات گازی پارس جنوبی بسیار بد و نامناسب بود. اکنون تمام مسیر از بوشهر تا عسلویه دوبانده، جدید و با کیفیت مطلوب است. فرودگاه در شرق عسلویه واقع‌شده و فاصله آن تا بندر طاهری حدود 42 کیلومتر است. تأسیسات عظیم پارس جنوبی در عسلویه از نقاط دیدنی صنعتی و اقتصادی کشور محسوب می‌شود. اگر برای بازدید هریک از مراکز فوق (عسلویه–سیراف) تشریف می‌برید، حتماً سری هم به دیگری بزنید.
امکانات رفاهی:
* در بندر سیراف هیچ‌گونه امکانات رفاهی جهت اقامت مناسب وجود ندارد. بندر طاهری در تقسیمات کشوری بخش بوده که به لحاظ افزایش جمعیت به شهر تبدیل گشته است اما از امکانات شهری مناسب در آن خبری نیست. مردم منطقه خونگرم و مهربان هستند.
* استفاده از رستوران‌ها خصوصاً در فصول گرم سال، جز در موارد ضرورت توصیه نمی‌شود.
* جهت رفع تشنگی از آب‌معدنی استفاده کنید.
* در سایت بازدید از دره لیر و دره شیلو و شهر قدیمی سرویس بهداشتی مناسب وجود ندارد. توالت فرنگی در هیچ بخشی از اماکن عمومی شهر موجود نیست.
* پمپ‌بنزین و پمپ گاز در بندر سیراف، کنگان و عسلویه موجود است.
* درصورتی‌که قصد اقامت در چادر را دارید، توصیه می‌شود چادر خود را نزدیک مراکز شهری همچون نیروی انتظامی مستقر نمایید.
* جهت پیشگیری از گزش حشرات و احتمال ابتلا به مالاریا توصیه می‌شود شب‌هنگام از کرم‌های ضد گزش حشرات و چادرهای توری دار استفاده نمایید. درهرصورت اسپری حشره‌کش همراه داشته باشید.
* همراه داشتن کلاه لبه‌دار در آفتاب شدید و فصول گرم سال می‌تواند مفید باشد.
* آنتن دهی تلفن همراه مناسب است.
امنیت منطقه:
بندر سیراف (طاهری) از امنیت مناسبی برخوردار است، به دلیل وجود تأسیسات پارس جنوبی در عسلویه ، تردد زیادی در منطقه صورت می‌گیرد. قبل از احداث این تأسیسات، این بخش از کشور به‌شدت خلوت بود و تردد عمدتاً به مردم محلی اختصاص داشت. به مسافران خارجی توصیه می‌شود حتماً با راهنمای ایرانی به این منطقه سفر کنند.
بهترین زمان بازدید:
هوای منطقه گرم و شرجی است. بازدید از منطقه در فصل تابستان، به مسافرانی که در مناطق سرد زندگی می‌کنند و به هوای گرم و شرجی عادت ندارند، خصوصاً توریست‌های اروپایی توصیه نمی‌شود. بهترین زمان بازدید ماه‌های آبان، آذر، دی ، بهمن، اسفند و فروردین است.
* توضیحات اضافه:
آقای محمدباقر وثوقی، استاد تاریخ دانشگاه تهران درباره سیر افول سیراف می‌نویسد:
" افول سیراف طی یک قرن و نیم به دلیل بروز ناامنی‌های شدید سیاسی فارس و از رونق افتادن مسیرهای کاروانی شرق و غرب شیراز به سمت سواحل صورت گرفت. از طرفی تحولات جهان اسلام و به‌ویژه سیاست‌های مداخله‌‌گرانه «خلفای فاطمی» در امور تجارت شرق به غرب و افول سواحل شرقی عمان، به‌ویژه «صحار»، سقوط «سیراف» را تشدید کرد. ازآنجایی‌که بیشتر تکیه اقتصادی «سیراف» به کالاهای وارد و صادرشده از سمت بغداد و کرانه‌های حاشیه «شط العرب» بود، ضعف خلافت عباسی و حضور و نفوذ عناصر نظامی ترک در بغداد و ناامنی‌های برآمده از دخالت دیلمیان در امور، باعث شد تا مناطق پشتیبان «سیراف» و از آن جمله بصره و مسیرهای رودخانه‌ای تا بغداد، از رونق افتاده و همین امر سقوط «سیراف» را نزدیک‌تر کند. ... به همان اندازه که «شبانکاران» در راه‌های تجاری خشکی در فارس ایجاد ناامنی می‌کردند، دزدان دریایی در «کیش» نیز امنیت کامل ورود و خروج کشتی‌ها به «سیراف» را در معرض خطر قرار داده و این عوامل نهایتاً سقوط «سیراف» را به دنبال آورد.
یکی از مهم‌ترین نتایج افول «سیراف»، مهاجرت گروه‌های اجتماعی قدرتمند این بخش به نواحی دیگر بود؛ این گروه‌ها و رهبرانشان به دنبال شرایط مناسب و امنیت لازم برای تداوم امور بازرگانی خود بودند. بر این اساس مهاجرت مردم «سیراف» به سمت مناطق امن و از آن جمله سواحل عمان و دریای سرخ و مهم‌تر از آن‌ها جزیره «کیش» در همین راستا صورت پذیرفت."
منبع توضیحات اضافه: سایت میراث فرهنگی
* توضیحات عکس‌ها:
عکس شماره 1 :
دره لیر. به سنگ بزرگی که به‌صورت عمودی یک مثلث درست می‌کنند دقت کنید. در سنگ اول سمت راست تصویر دو قبر وجود دارد.
عکس شماره 2 :
دره شیلو.
عکس شماره 3 :
دره لیر. حفره‌های بزرگی در مرکز تصویر مشاهده می‌شود که بسیار بزرگ‌تر از قبر است.
عکس شماره 4 :
ورودی به منطقه دره‌های لیر و شیلو.
عکس شماره 5 :
از چاه‌های آب این منطقه هنوز هم استفاده می‌شود. به تأسیسات و لوله‌کشی آب دقت فرمایید.
عکس شماره 6 :
نمای نزدیک از کوه یکپارچه سنگی که درون آن حفره‌های متعدد کنده‌شده است.
عکس شماره 7 :
به شیارهایی که در طول حفرات کنده‌شده است دقت فرمایید. این یکی از علائمی است که تئوری سنگ‌قبر بودن این حفرات را تقویت می‌کند.
عکس شماره 8 :
یکی از چاه‌های آب. این مجموعه، سنگ یک‌تکه و سراشیب بوده است. حتی جای قرار دادن چرخ چاه از قبل پیش‌بینی‌شده و در کندن کوه به آن دقت شده است. جایی برای نشستن کسی که آب از چاه می‌کشیده پیش‌بینی‌شده است. این چاه 130 متر عمق دارد و چندین ثانیه طول کشید تا صدای برخورد سنگ با آب شنیده شد.
عکس شماره 9 :
بقایای مسجد جامع سیراف.
عکس شماره 10 :
بقایای ساختمان‌های شهر باستانی سیراف. به طاق‌های باقیمانده دقت فرمایید که به‌صورت قوسی و طاق آهنگی بوده و هیچ‌گونه الواری در ساخت آن‌ها به کار نرفته است.
عکس شماره 11 :
بقایایی از قلعه شیخ نصوری. آخرین حاکم سیراف.
متأسفانه به علت تاریک شدن هوا عکس مناسبی از دخمه‌ها در اختیار ندارم.
نویسنده و عکس‌ها از: دکتر مسعود شهیدی
تاریخ نگارش: 1389
هرگونه کپی‌برداری به‌منظور تجاری ممنوع است. کپی‌برداری به‌منظور اشاعه فرهنگ گردشگری و با اهداف غیرتجاری درصورتی‌که اجازه مدیر سایت و ذکر منبع بلامانع است.
بازدیدکننده‌ی گرامی: درصورتی‌که از سیراف بازدید نمودید، خواهشمند است هرگونه تغییر در مطالب مربوط به امکانات رفاهی یا سایر مواردی که به نظرتان می‌رسد را از طریق لینک نظرات به مدیریت سایت اطلاع دهید تا دیگران نیز از آن بهره‌مند گردند. با تشکر