تنگه بسفر
Bosphorus Strait
بی‌شک تنگه‌ی بسفر یکی از جذاب‌ترین نقاط دیدنی دنیاست. از آن زمان که تمدن بشری به یاد می‌آورد، این تنگه دیرزمانی در اختیار یونانی‌ها، مدت بسیار کوتاهی در اختیار ایرانی‌ها، سپس رومی‌ها، امپراطوری روم شرقی و عثمانی‌ها قرار داشته و اکنون در کشور جمهوری ترکیه واقع‌شده و شهر زیبای استانبول، از دو سو او را در میان گرفته است.
موقعیت جغرافیایی
این تنگه در ۳۱″ ۰۴′ ۲۹° شرقی و ۱۰″ ۰۷′ ۴۱° شمالی قرارگرفته و طبیعتاً چون به آب‌های آزاد مرتبط است ارتفاع آن صفر است. طول تنگه حدود سی‌ودو کیلومتر است و عرض آن در نواحی مختلف متفاوت بوده و بین هفت‌صد تا سه هزار و پانصد و پنجاه متر متغیر است. تنگه‌ی بسفر که تقریباً در امتداد شمال به جنوب قرارگرفته است، دریای سیاه در شمال را به دریای مرمره در جنوب خود متصل می‌سازد. عمق آب در تنگه بین 50 تا 120متر متغیر است. (عمق متوسط 60 متر است). یک جریان آب سطحی در مرکز تنگه وجود دارد که با سرعت سه و نیم کیلومتر در ساعت از سمت دریای سیاه به سمت دریای مرمره در حرکت است. از طرف دیگر یک جریان مخالف زیرسطحی در طرفین نزدیک به هر دو کرانه‌ی تنگه وجود دارد که جهت حرکت آن از سمت دریای مرمره به سمت دریای سیاه است. در دو طرف تنگه تپه‌های بلند وجود دارد که تقریباً با شیب تند به ساحل می‌رسند، بنابراین می‌توان حدس زد که همین شیب در داخل آب نیز وجود دارد و عمق آب در مرکز تنگه می‌تواند قابل‌توجه باشد. تپه‌های اطراف تنگه از پوشش گیاهی قابل‌توجه و درختان بزرگ برخوردار است که زیبایی تنگه را چندین برابر می‌کند.
موقعیت زمین‌شناسی
طی سال‌های اخیر چندین شهر و مظاهر تمدن در اعماق آب‌های دریای سیاه (در کناره‌ی جنوبی سمت ترکیه) کشف‌شده است. بر اساس فرضیات زمین‌شناسی این‌گونه نتیجه‌گیری می‌شود که سطح آب دریای سیاه زمانی پایین‌تر از وضع کنونی بوده است. این به این مفهوم است که دریای سیاه در گذشته‌ای نه‌چندان دور (از دیدگاه زمین‌شناسی) به آب‌های آزاد راه نداشته است یا اینکه برای مدتی ارتباط آن با دریاهای آزاد قطع‌شده است. لذا سطح آب این دریا، مثل دریای خزر از آب‌های آزاد پایین‌تر بوده به‌طوری‌که در ساحل آن مظاهری از تمدن و شهرنشینی وجود داشته که اکنون به زیر آب رفته‌اند. بر اساس این نظریه و به اعتقاد برخی زمین‌شناسان به نظر می‌رسد زمانی بخش شمالی تنگه‌ی بسفر در اثر زمین‌لرزه بسته بوده و قاره‌های آسیا و اروپا در این نقطه از طریق خشکی به هم متصل بوده‌اند. ازآنجایی‌که ترک‌ها معتقدند تمام اتفاقاتی که در کتب مقدس آمده است در سرزمین آن‌ها روی‌داده، بر این باورند که در زمان‌های بسیار دور، راه خشکی باریکی که مانع رسیدن آب‌های آزاد به دریای سیاه بوده است، در اثر زمین‌لرزه یا عوامل دیگر باز شده است. خروش ناگهانی آب به دریای سیاه و از بین رفتن ناگهانی تمدن‌هایی که به زیر آب رفته‌اند، همان پدیده‌ای است که در تاریخ و کتب مقدس از آن به‌عنوان طوفان نوح یاد می‌کنند.
تاریخچه‌ی نام‌گذاری تنگه بسفر
نام انگلیسی تنگه‌ی بسفر از یونانی اقتباس‌شده است. در افسانه‌های اساطیری یونان آمده است که زئوس با کاهنه‌ی معبد همسرش که یو (IO) نام داشته، ارتباط نامشروع برقرار می‌کند. هرا (Hera) همسر زئوس که از خیانت او مطلع می‌شود بر زئوس خشمگین می‌شود و قصد تنبیه یو را می‌کند. زئوس برای اینکه یو در امان بماند او را به گاو تبدیل کرده و در خانه‌ی خود از او نگهداری می‌کند. هرا از ترفند همسر آگاه می‌شود و خرمگسی را امور می‌کند تا گاو را نیش بزند و آزار دهد. گاو از شهر می‌گریزد، از روی دریا (تنگه‌ی بسفر) پرواز می‌کند و خود را به سرزمین مصر می‌رساند و در کنار رود نیل زندگی خویش را ادامه می‌دهد. بنابراین ازنظر لغت‌شناسی، بسفر از ترکیب دو کلمه‌ی یونانی Bous به معنی گاو و Poros به معنی عبور کردن و گذشتن به وجود آمده است.
از زمان روی کار آمدن حکومت عثمانی تنگه‌ی بسفر در ادبیات محاوره‌ای به بغاز (Boğaziçi) معروف شد. بغاز یا بوغاز کلمه‌ای ترکی است و در لغت به معنی " قطعه‌ی بازو مانندی از دریا که تنگ گشته، مابین دو قطعه زمین واقع گردد و دو دریا را به هم مرتبط کند" اطلاق می‌شود. در سال‌های اخیر برای اینکه بین دو تنگه‌ی بسفر و داردانل تمایز قائل شوند به تنگه‌ی بسفر بغاز استانبول می‌گویند.
وضعیت تاریخی و استراتژیک تنگه‌ی بسفر
موقعیت جغرافیایی تنگه‌ی بسفر به‌گونه‌ای است که خاستگاه یکی از قدیمی‌ترین مراکز تمدن بشری به‌حساب می‌آید، به صورتی که برخی شواهد دلالت بر سابقه‌ی 9 هزارساله‌ی زندگی آدمی در اطراف این تنگه دارد. بر اساس افسانه‌های یونانی سنگ بنای استانبول امروز در شش‌صد سال پیش از میلاد مسیح توسط سرداری یونانی به نام "بیز" گذاشته‌شده و هم ازاین‌روست که بعدازآن "بیزانتیوم" نامیده شده است. هرودوت می‌نویسد که سپاه ایرانیان در قرن پنجم پیش از میلاد بر این تنگه مستولی شدند. آب خروشان تنگه اجازه نداد تا سرداران خشایارشا بتوانند ستوران و ادوات جنگی خویش را از آن عبور دهند و کشتی‌های آن‌ها در اثر طوفان در هم شکست و بدین ترتیب آرزوی فتح اروپا برای همیشه بر دل ایرانیان ماند. در سال 324 میلادی بیزانتیوم توسط کنستانتین فتح شد و نام شهر را به کنستانتینوپولیس تغییر داد. او با این فتح، عملاً عنوان امپراطور سرزمین روم را بر خود نهاد و ازآنجایی‌که بخش بزرگی از سپاهیانش را نوکیشان مسیحی تشکیل می‌دادند، پس از پیروزی، برخلاف اسلاف خود روش تسامح و تساهل را در مقابله با مسیحیان در پیش گرفت به‌طوری‌که اخلاف او در سال 381 میلادی مسیحیت را به‌عنوان دین رسمی امپراطوری روم برگزیدند و به‌این‌ترتیب کنستانتینوپولیس اولین پایتخت رسمی مسیحیت شد. چهارده سال بعد، یعنی در سال 395 میلادی، امپراطوری روم به دو بخش شرقی و غربی تقسیم شد. امپراطوری روم غربی به مرکزیت رم پایتخت معنوی کاتولیک‌ها و حوزه‌ی اقتدار پاپ‌ها گردید و امپراطوری روم شرقی که به بیزانس هم معروف است به مرکزیت کنستانتینوپولیس برای بیش از هزار سال پایتخت معنوی ارتودوکس‌ها شد. جایی که امپراطور عملاً رهبر مذهبی ارتودوکس‌ها هم به‌حساب می‌آمد.
امپراطوری روم شرقی برای سیصد سال بعد درگیر جنگ‌های فرسایشی با ایرانیان در شرق، هون‌ها در شمال و گه گاه امپراطوری روم غربی در غرب بود. این جنگ‌های فرسایشی به‌تدریج از قدرت امپراطوری کاست به‌طوری‌که با به قدرت رسیدن مسلمانان حجاز و سلسله‌های ترک‌تبار ماوراءالنهر و مغول‌ها، به‌تدریج منطقه‌ی آناتولی (بخش آسیایی ترکیه‌ی امروزی) از حوزه‌ی استیلای بیزانس خارج گردید. هرچند جنگ‌های صلیبی و لشکرکشی‌های مداوم نیز در کاهش قدرت سیاسی و اقتصادی بیزانس بی‌تأثیر نبود. در بلبشوی حکومت‌های ملوک‌الطوایفی، سلطان عثمان اول در قلب ناحیه‌ی آناتولی حکومت عثمانی را بنا نهاد. حکومتی که به‌تدریج توسط اخلاف او قدرت گرفتند تا نهایتاً در سال 1453 میلادی موفق شدند توسط سلطان محمد فاتح کنستانتینوپولیس را فتح کنند و ازآن‌پس این شهر برای قرن‌ها قسطنطنیه نامیده شد و تا سال 1923 پایتخت امپراطوری عثمانی بود. جنگ اول جهانی در ماه اوت سال 1914 آغاز شد. امپراطوری عثمانی که ازلحاظ تکنولوژیک از کشورهای اروپایی عقب‌افتاده بود، تمایلی به مشارکت در جنگ نداشت اما موقعیت ویژه‌ی تنگه‌های بسفر و داردانل، و سرزمین‌های حوزه‌ی دریای مدیترانه و شمال آفریقا (که همگی به عثمانی تعلق داشت) باعث شد تا اروپایی‌ها ورود به جنگ را به حکومت عثمانی تحمیل نمایند. به گمانم بزرگ‌ترین بازنده‌ی جنگ اول جهانی امپراطوری عثمانی بود که نه‌تنها از صفحه‌ی گیتی پاک شد، که سرزمین‌هایش نیز به بخش‌های متعدد و تحت نفوذ کشورهای متفقین که پیروز جنگ بودند قرار گرفتند.
در سال 1923 دولت جدید جمهوری ترکیه توسط یک افسر سابق امپراطوری عثمانی به نام مصطفی کمال‌پاشا که بعدها لقب کمال آتاتورک را به خود داد تأسیس شد. حکومت تازه، بنا بر ملاحظات سیاسی پایتخت خود را به‌جای قسطنطنیه، آنکارا انتخاب کرد. این جمهوری به‌طور رسمی در سال 1930 نام قسطنطنیه را به استانبول تغییر داد.
تنگه‌ی بسفر تنگه‌ای استراتژیک است که ماهانه هزاران کشتی بزرگ و کوچک از آن عبور می‌کنند و از قبل دریافت حق ترانزیت مبالغ هنگفتی نصیب کشور ترکیه می‌شود. از طرف دیگر هیچ شکی وجود ندارد که شهرهایی که در کنار آب واقع‌شده‌اند، بخصوص اگر ازنظر آب و هوایی نیز دارای موقعیت مناسبی باشند، جاذبه‌های زیادی ازنظر گردشگری دارند و شهر استانبول به‌یقین یکی از این شهرهاست.
جاذبه‌های گردشگری تنگه‌ی بسفر
اگر به استانبول سفر کردید، یکی از بهترین و ارزان‌ترین نوع تفریحات، ایستادن یا قدم زدن در کنار بسفر است. مکان‌های متعددی وجود دارد که شما می‌توانید بنشینید و عبور و مرور قایق‌ها و کشتی‌ها را نظاره کنید. البته اگر بخواهید می‌توانید با پرداخت مبلغ ناچیزی (در مقایسه با سایر هزینه‌هایتان) سوار کشتی‌های اتوبوسی شوید و از بخش اروپایی به بخش آسیایی استانبول سفر کنید یا برعکس.
دو روش دیگر برای قایق‌سواری بر روی بسفر مناسب است:
یکی اینکه از یکی از ایستگاه‌های بشیکتاش یا کاباتاژ برای سفر به جزیره‌ی بیوک‌آدا بلیط بگیرید. یادتان باشد مجبور نیستید از تورهایی که برای دیدن جزیره‌ی بیوک‌آدا به شما ارائه می‌شود استفاده کنید. بخصوص اگر بیش از یک نفر هستید، استفاده از تور برایتان گران تمام می‌شود. شما می‌توانید به‌وسیله‌ی اتوبوس، مترو یا تاکسی خودتان را به یکی از دو اسکله‌ی فوق‌الذکر برسانید و همان‌جا بلیط جزیره‌ی بیوک‌آدا را تهیه کنید. در این حالت مسیر کشتی به سمت جنوب تنگه‌ی بسفر است و از کنار کاخ توپقاپی رد می‌شوید و می‌توانید از مناظر بخش اروپایی و قدیمی شهر استانبول از روی آب استفاده کنید.
روش دوم: قلعه‌ای بیزانتیک در شمالی‌ترین قسمت بخش آسیایی تنگه وجود دارد که قلعه‌ی گیدر (Kaleye Gider) نام دارد. شما می‌توانید یک تور ارزان‌قیمت رفت‌وبرگشت از یکی از اسکله‌های کاباتاژ یا بشیکتاش برای این قلعه بگیرید. در این حالت کشتی تقریباً تمام طول تنگه را به سمت شمال طی می‌کند. نکته‌ی جالب اینکه برای رفتن معمولاً از کناره‌ی اروپایی تنگه حرکت می‌کند و برای بازگشتن از کناره‌ی آسیایی باز می‌گردد. بنابراین اگر حوصله به خرج دهید از تمام مناظر زیبای تنگه‌ی بسفر، پل‌های معلق بسفر و سلطان محمد فاتح، قلعه‌های کنار تنگه، قصرها، سفارتخانه‌ها، تأسیسات نیروی دریایی، خانه‌های زیبا، ماهیگیری و کشتی‌های بزرگی که در تنگه تردد می‌کنند، در طول سفر لذت ببرید. نکته‌ی جالب‌تر اینکه وقتی به مقصد می‌رسید، با توجه به اینکه قلعه بر روی ارتفاع واقع‌شده و خودش هم دیدنی است، اما شما می‌توانید از منظره‌ی فوق‌العاده زیبای محل اتصال تنگه‌ی بسفر به دریای سیاه هم لذت ببرید و درعین‌حال عکس‌های خاطره‌انگیز هم بگیرید.
با توجه به اینکه علی‌الاصول سفرهای دریایی ارزان‌قیمت هستند، پیشنهاد می‌کنم اگر فرصت دارید هر دو مسیر فوق را برای گردش انتخاب کنید.
جاذبه‌های گردشگری استانبول
استانبول ازنظر تعداد گردشگر خارجی، همواره جزء ده شهر برتر دنیا به شمار می‌آمده و طبق آمار سال 2013 استانبول برای اولین بار گوی سبقت را از پاریس ربوده است به اولین مقصد گردشگری توریست‌های خارجی بدل شده است. اگر به استانبول سفر کردید نقاط گردشگری بسیاری است که می‌توانید بازدید از آن‌ها را در برنامه‌ی خود قرار دهید:
- 1-مسجد ایاصوفیه
- 2-مسجد سلطان احمد
- 3-میدان هیپودروم
- 4-مسجد سلیمانیه
- 5-کاخ توپ قاپی
- 6-کاخ دلماباغچه
- 7-برج گالاتا
- 8-مینیاتورک
- 9-مسجد مهرماه
- 10-مسجد رستم پاشا
- 11-جزیره بیوک‌آدا
- 12-کانال بسفر
- 13-پل بسفر
- 14-پل سلطان محمد فاتح
- 15-آب‌انبار باسیلیکا (Basilica Cistern)
- 16-میدان تقسیم و خیابان استقلال
- 17-تونل (دومین متروی جهان، بعد از متروی لندن)
- 18-قلعه گیدر
* توضیحات عکس‌ها:
عکس شماره 1 :
عکس هوایی گوگل از تنگه بسفر. 1- تنگه بسفر 2- شاخ طلایی 3- پل سلطان محمد فاتح 4- پل بسفر 5- قلعه گیدر 6- فرودگاه آتاتورک 7- جزیره بیوک‌آدا ( عکس از Google Earth)
عکس شماره 2 :
عکس هوایی از تنگه بسفر: 1- دریای سیاه 2- تنگه بسفر 3- بخش اروپایی ترکیه 4- بخش آسیایی ترکیه (آناتولی) 5- دریای مرمره 6- جزیره بیوک‌آدا 7- تنگه داردانل 8- دریای مدیترانه ( عکس از Google Earth)
عکس شماره 3 :
نمایی از مسیر حرکت تور تنگه بسفر
عکس شماره 4 :
نمای تنگه بسفر در محل شاخ طلایی
عکس شماره 5 :
تنگه بسفر و پل بسفر
عکس شماره 6 :
نمایی از تنگه بسفر و مسجد سلیمانیه
عکس شماره 7 :
کاخ دلما باغچه که درست در کنار تنگه‌ی بسفر واقع شده است.
عکس شماره 8 :
تنگه بسفر و پل سلطان محمد فاتح
عکس شماره 9 :
شیب تپه‌های مجاور تنگه در برخی نقاط خیلی زیاد است.
عکس شماره 10 :
نمایی از کاخ‌های مجاور تنگه بسفر
عکس شماره 11 :
برخی از خانه‌های ویلایی که درست در کنار تنگه واقع‌شده‌اند. جالب اینکه هیچ‌گونه حفاظی وجود ندارد و ظاهراً از امنیت بالایی برخوردار است.
عکس شماره 12 :
کشتی‌های بزرگی که تقریباً هر چند دقیقه یک کشتی از تنگه عبور می‌کند.
عکس شماره 13 :
قلعه‌ی رومی (Rumeli Hisari)
عکس شماره 14 :
نمایی از قلعه گیدر یا آنادولو
عکس شماره 15 :
نمایی از قلعه گیدر یا آنادولو
عکس شماره 16 :
بخشی از دیوار برج قلعه. سنگ‌های بزرگ، آجرهای کوچک و نامنظم و ملاط خاصی که بین آن‌ها استفاده‌شده و با هوای مرطوب منطقه سازگار است توجه مرا جلب کرد.
عکس شماره 17 :
نمایی از یکی دو رستوران که در مجاورت شمالی‌ترین منطقه‌ی کانال بسفر واقع‌شده‌اند.
عکس شماره 18 :
غذاهای ترکی هر چند شباهت زیادی با غذاهای ایرانی دارند اما به نظرم غذاهای وطنی بسیار خوشمزه‌تر هستند.
عکس شماره 19 :
یکی از نکات جالبی که در استانبول دیدم اینکه سگ‌های ولگرد همگی دارای شناسنامه هستند.
عکس شماره 20 :
نمایی از پل بسفر در هنگام غروب
عکس شماره 21 :
محل استقرار نیروی دریایی ترکیه در بخش شمالی تنگه بسفر
عکس شماره 22 :
محل اتصال تنگه‌ی بسفر به دریای سیاه (شمالی‌ترین نقطه‌ی تنگه) سرزمین سمت راست تصویر آسیا و سمت چپ تصویر اروپا است.
عکس شماره 23 :
نمایی از تنگه‌ی بسفر در شمالی‌ترین قسمت آن. در این ناحیه به‌خوبی می‌توان دریافت که عمق آب در بخش‌های مختلف تنگه با هم فرق دارد و برخی از جاهای آن کشتی‌های بسیار بزرگ مناسب نیست.
نویسنده و عکس‌ها: دکتر مسعود شهیدی
تاریخ ثبت مقاله: اردیبهشت 1393
هرگونه کپی‌برداری به‌منظور تجاری ممنوع است. کپی‌برداری به‌منظور اشاعه فرهنگ گردشگری و با اهداف غیرتجاری در صورت اجازه مدیر سایت و ذکر منبع بلامانع است.
بازدیدکننده‌ی گرامی: درصورتی‌که از تنگه بسفر بازدید نمودید یا هرگونه اصلاحاتی در متن به نظرتان می‌رسد خواهشمند است از طریق لینک نظرات به مدیریت سایت اطلاع دهید تا دیگران نیز از آن بهره‌مند گردند. ضمناً هرگونه اظهارنظر جنابعالی باعث پیشرفت در امور سایت خواهد شد.با تشکر