سی‌تی آنژیوگرافی قلب

Coronary CT Angiography

سی‌تی آنژیوگرافی چیست و چه تفاوتی با آنژیوگرافی معمولی دارد؟

اصولاً به هر روش تصویربرداری از شریان‌ها آنژیوگرافی می‌گوییم. این شرایین ممکن است در هر قسمتی از بدن باشند، مثلاً در آنژیوگرافی کرونر بررسی از عروق قلب به عمل می‌آید و در آنژیوگرافی کلیه بررسی از عروق کلیه.

در آنژیوگرافی مرسوم  در ابتدا سطح پوست (معمولاً در ناحیه‌ی کشاله‌ی ران) سوراخ شده و سپس وسیله‌ای داخل این شریان قرارگرفته که به آن شیت آنژیوگرافی می‌گویند. سپس از طریق وسیله‌ی مذکور، کاتتر که یک لوله باریک و استریل است وارد شریان شده و به سمت محل موردنظر مانند قلب،کلیه یا عروق گردن هدایت می‌شود و درنهایت از طریق کاتتر، داروی حاجب، به داخل رگ تزریق می‌شود و به‌صورت هم‌زمان تصویربرداری انجام می‌گردد. این روش دقیق است ولی قدری تهاجمی است و ممکن است مشکلاتی از قبیل آسیب به جدار عروق، کنده شدن پلاک آترومی ،خون‌ریزی ، آریتمی و اسپاسم عروق رخ دهد. از طرفی بیمار نیاز به 2-1روز  بستری شدن در بیمارستان دارد و عوارض دیررس از قبیل تشکیل آنوریسم کاذب در محل کانولاسیون اولیه نیز مشاهده می‌گردد که نیاز به عمل جراحی جهت  ترمیم دارد.

همه‌ی ما کم‌وبیش دستگاه تونلی شکل سی‌تی‌اسکن را می‌شناسیم و خودمان یا بستگانمان لااقل یک نوبت توسط این دستگاه مورد تصویربرداری از مغز، سینوس، ریه، شکم و ...قرارگرفته‌ایم.

اساس کار این دستگاه همانند رادیوگرافی ساده ، با اشعه ایکس است. منتها در این روش اشعه‌ی ایکس از جهات مختلف به بدن تابیده می‌شود و اطلاعات مربوطه پس از پردازش کامپیوتری به‌صورت تصاویر دوبعدی و سه‌بعدی نمایش داده می‌شود.

هر چه قدر مقاطع تصویربرداری ظریف‌تر باشد، تصاویر نهایی از دقت بالاتری برخوردار است،درست مثل دوربین‌های دیجیتال که از واحدی به نام پیکسل جهت اندازه‌گیری شفافیت تصویر استفاده می‌شود.

پس در انجام  سی‌تی‌اسکن دو قسمت اصلی وجود دارد:

1- چرخش و تابش تیوب اشعه ایکس به دور بدن بیمار

2- پردازش کامپیوتری حجم بالای اطلاعات

جالب است بدانید که در دستگاه‌های قدیمی برای انجام یک سی‌تی‌اسکن ساده مغز ،بیش از یک ساعت زمان صرف می‌گردید. با پیشرفت‌های خیره‌کننده سخت‌افزار و نرم‌افزاری در 10 سال گذشته، دستگاه‌های سی‌تی‌اسکن می‌توانند هزاران تصویر را با ضخامت حدود نیم میلی‌متر  در مدت‌زمان یک یا چند ثانیه بگیرند و نمایش دهند. این تحول شگرف سبب تغییر اساسی در آنژیوگرافی عروق گردید.

در سی‌تی آنژیوگرافی یعنی آنژیوگرافی که با دستگاه‌های نسل جدید سی‌تی‌اسکن که اصطلاحاً دستگاه‌های مولتی‌اسلایس می‌باشند، ماده‌ی حاجب (کنتراست) از طریق یکی از سیاهرگ‌های محیطی (معمولاً دست) تزریق می‌گردد و طی یک زمان‌بندی دقیق هنگامی‌که دارو به محدوده‌ی رگ یا ارگان موردنظر می‌رسد، تصویربرداری سریع با مقاطع ظریف به عمل می‌آید.

در سی‌تی آنژیوگرافی تمامی عروق بدن، ما نیاز به دستگاه دقیق و سریع داریم  ولی در آنژیوگرافی عروق کرونر (عروق قلب) نیاز به دستگاه بسیار سریع و تهیه‌ی مقاطع بسیار ظریف داریم. علتش هم مشخص است. اولاً عروق قلب، عروق ظریفی هستند و حداکثر قطر عرضی آن‌ها  پنج میلی‌متر است و ما باید بتوانیم تا عروقی با قطر یک میلی‌متر را نیز به‌خوبی بررسی کنیم. در ثانی ضربان  قلب حین بررسی ما متوقف نمی‌شود و قسمت‌های مختلف قلب با سرعت‌های مختلف در جهات مختلف در حال حرکت می‌باشند.  مثلاً سرعت دیواره‌ی راست قلب به 25 سانتی‌متر در ثانیه می‌رسد. پس ما به‌ وسیله‌ای نیاز داریم که با تصویربرداری بسیار سریع بتواند اطلاعات موردنظر را دریافت و ثبت کند. البته قضیه تنها با افزایش سرعت دستگاه حل نمی شود و تکنیک‌های دیگری مثل تنظیم تصویربرداری با ضربان قلب بیمار نیز استفاده می‌شود که در حوصله‌ی این نوشته نمی‌گنجد.

• 1-کدام روش دقیق‌تر است؟

  در بررسی کلیه‌ی عروق به‌جز عروق قلب، سی‌تی آنژیوگرافی تقریباً به‌صورت کامل می‌تواند به‌عنوان جایگزین آنژیوگرافی معمولی استفاده شود و دیگر برای آنژیوگرافی از کلیه‌ها، اندام‌ها، عروق مغز ... کسی از آنژیوگرافی معمولی استفاده نمی‌کند مگر این‌که یک اقدام درمانی مثلاً گذاشتن فنر یا زدن بالون نیز حین آنژیوگرافی موردنظر باشد. در حقیقت سی‌تی آنژیوگرافی اهمیت تشخیص دارد و آنژیوگرافی معمولی در صورت نیاز به درمان توصیه می‌گردد.

  در مورد عروق قلب، در حال حاضر آنژیوگرافی معمولی قدرت تشخیص بالاتری دارد ولی در سی‌تی آنژیوگرافی که تحت شرایط مطلوب و با کیفیت بالا صورت گیرد نیز می‌توان با دقت بالایی سلامت عروق قلب را موردبررسی قرار داد.

• 2-کدام روش کم‌خطرتر است؟

   سی‌تی آنژیو گرافی یک روش تشخیص ساده و بدون خطر است و برای همین هم امروزه بیماران تمایل زیادی به استفاده از این روش دارند.

• 3-در کدام روش دوز بالاتری از اشعه به بیمار تابیده می‌شود؟

  در حال حاضر در سی‌تی آنژیوگرافی میزان اشعه تابیده‌شده به بدن بیمار بیشتر از آنژیوگرافی معمولی است ولی در دستگاه‌های جدید سی‌تی‌اسکن که در شرف ورود به کشور ایران هستند، این مشکل تا حدود زیادی رفع شده است و دوز اشعه‌ی تابیده‌شده شدیداً کاهش‌یافته است.

• 4-کدام روش کم‌هزینه‌تر است؟

  بسته به این‌که به چه مرکزی مراجعه می‌کنید و از چه بیمه‌ای استفاده می‌کنید، عددها متغیر هستند. ولی درمجموع آنژیوگرافی در مراکز دولتی کمترین هزینه و آنژیوگرافی در مراکز خصوصی بیش‌ترین هزینه را دارد و سی‌تی آنژیوگرافی در هر دو مرکز عددی بین این دو را طلب می‌کنند.

• 5-کدام روش توصیه می‌شود؟

انتخاب بیمار در مورد سی‌تی آنژیوگرافی اهمیت ویژه‌ای دارد. اصولاً در افراد سالم که می‌خواهند خود را کنترل و به‌قول‌معروف چک‌آپ کنند، انجام آنژیوگرافی توصیه نمی‌شود. این افراد بهتر است با روش‌های بالینی و آزمایشگاهی ساده‌تر، سلامت سیستم قلبی-عروقی خود را کنترل کنند. درمجموع سی‌تی آنژیوگرافی یک روش بیماریابی نیست.

بیماران بسیار پرخطر، مثلاً افرادی که پزشک با احتمال بالا برایشان تنگی و یا مشکلات دیگر عروق کرونر را مطرح می‌کند، بهتر است از همان ابتدا آنژیوگرافی معمولی شوند تا اگر نیاز شد،حین آنژیوگرافی، آنژیوپلاستی و اقداماتی از قبیل بالون زدن و استنت‌گذاری برایشان انجام شود.

گروه زیادی از بیماران بین دو گروه مذکور قرار می‌گیرند (گروه با ریسک متوسط) در این گروه نه می‌توان احتمال بیماری عروق قلب را کاملاً رد کرد و نه می‌توان با اطمینان برچسب بیماری عروق کرونر را به این بیماران زد. در این گروه بهتر است از سی‌تی آنژیوگرافی کرونری استفاده کرد. البته بیمارانی که سابقه عمل بای‌پس عروق کرونری دارند، جهت ارزیابی باز بودن گرافت‌ها بهتر است از روش سی‌تی آنژیوگرافی استفاده کنند.

بیماران بسیار بدحال که ممکن است آنژیوگرافی مرسوم  برای آن‌ها بسیار خطرناک باشد، نیز اغلب کاندیدای سی‌تی آنژیوگرافی هستند.

چند سؤال متداول

• 1-پزشک من پس از انجام سی‌تی آنژیوگرافی به من توصیه به انجام آنژیوگرافی کرده است (یا بر عکس). آیا این عمل علمی، اخلاقی و درست است؟

  این اتفاق مکرر پیش می‌آید که در یکی از این دو روش نکاتی مورد ابهام است که نیاز به بررسی مجدد دارد. مثلاً یک رگ اسپاسم کرده است و یا به علت حرکت بیمار کیفیت تصاویر افت کرده است و پزشک ناچار می‌شود از روش دوم استفاده کند. از طرفی جراحان قلب جهت انجام عمل جراحی کرونری نیاز به تصاویر آنژیوگرافی معمولی دارند. لذا درصورتی‌که در سی‌تی آنژیوگرافی  تنگی شدید گزارش شد، انجام آنژیوگرافی معمولی اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.

• 2-می‌خواهمجهت اطمینان از سلامت عروق کرونری سی‌تی آنژیوگرافی انجام دهم!

  این کار توصیه نمی‌شود و بهتر است ضمن مشاوره با پزشک قلب از روش‌های ساده‌تر مثل تست ورزش و  نوار قلب بهره بگیرید. دوز اشعه استفاده‌شده در سی‌تی آنژیوگرافی بالا است و در استفاده از آن باید قدری محتاط بود.

• 3-من حساسیت نسبتاً شدیدی به داروهای تزریقی در تصویربرداری دارم. کدام روش برای من مناسب‌تر است؟

  در حقیقت هیچ تفاوتی بین داروی مصرفی در این دو روش نیست و بهتر است در صورت ضرورت با دریافت درمان‌های خاص از احتمال عوارض بعدی کاسته شود.

• 4-چرا بسیاری از متخصصان قلب همچنان اصرار به انجام آنژیوگرافی معمولی دارند؟ آیا این به علت سود بالای آنژیوگرافی برای ایشان است؟

به‌عنوان یک رادیولوژیست که از حدود 6 سال پیش به‌صورت مستمر در کار سی‌تی آنژیوگرافی کرونری درگیر فعالیت بوده‌ام، مهم‌ترین عامل عدم اقبال برخی از همکاران متخصص قلب را  عدم اطمینان کافی به این روش  و نحوه‌ی گزارش سی‌تی آنژیوگرافی توسط متخصصین رادیولوژی می‌دانم. البته به علت بهبود دستگاه‌ها و پروتکل‌های سی‌تی آنژیوگرافی و افزایش کیفی گزارش‌های مربوطه  اقبال و توجه همکاران مذکور به این روش روز به روز بیش‌تر می‌گردد و این مسئله اختصاص به ایران ندارد و در بسیاری از کشورهای دیگر نیز به‌تدریج سی‌تی آنژیوگرافی جای خود را باز کرده است.

نویسنده: دکتر علی صلاحی

متخصص رادیولوژی

***

تاریخ ثبت مقاله: تیر ماه 1391