بررسی ارزش تشخیصی آزمایش Thyroid Uptake

T4 و T3 ( تیروکسین و تری‌یدوتیرونین )، دو هورمون مترشحه از غده‌ی تیروئید می‌باشند که اندازه‌گیری آن‌ها در بررسی کارکرد این غده درون‌ریز اهمیت دارد. هورمون‌های تیروئید بر روی سنتز پروتئین‌ها و مصرف اکسیژن در تمام بافت‌ها اثر داشته و نیز در فرآیند رشد و نمو و نیز بلوغ مؤثر هستند. 80%  از هورمون تیروکسین (T4) به‌صورت متصل با پروتئین TBG در خون گردش می‌کند و کمتر از  20 % آن متصل با پرآلبومین و آلبومین می‌باشند و تنها  03/0 % از T4 و  3/0 % از T3 به‌طور آزاد در خون وجود دارند. شایان‌ذکر است که همین مقادیر بسیار اندک هستند که ازنظر متابولیک فعال بوده و بر روی گیرنده‌های سلولی اثر می‌کنند. از آنجائی که در روش‌های اندازه‌گیری T4 ، مقادیر هورمون متصل و آزاد ، هر دو منظور می‌شوند و این میزان با غلظت TBG سرمی بستگی پیدا می‌کند و باز به خاطر اینکه این پروتئین در بعضی حالات ازجمله حاملگی ، مصرف هورمون‌های استروئیدی و بعضی داروها تغییر پیدا می‌کند ، بهتر است جهت تفسیر آزمایش T4 ، عدد ( TU ) Thyroid Uptake را نیز در نظر گرفت.

آزمایش TU به‌طور مستقیم با TBG غیراشباع سرم بستگی پیدا می‌کند ، به این معنی که درصد TBG های خالی از T4 که معیاری از T4 آزاد سرم می‌باشد را بررسی می‌نماید. FTI یا اندکس T4 آزاد از حاصل‌ضرب T4 توتال در TU به دست می‌آید.

جهت بررسی کارکرد هورمون تیروئید معمولاً انجام سه آزمایش T4 ، T3 و TSH کافی است. درصورتی‌که هر سه آزمایش فوق در طیف نرمال باشند ، بیمار یوتیروئید محسوب می‌شود. (گاهی در شروع بیماری T4 یا T3 کمی بالا بوده ، بیمار علائم پرکاری تیروئید را نشان می‌دهد و TSH نیز کمی پائین آمده ولی هنوز در طیف نرمال قرار دارد و یا در شروع هیپوتیروئیدی که معکوس این حالت است و تفسیر این حالات با علائم کلینیکی و توسط پزشک مجرب امکان‌پذیر است.)

درصورت غیرطبیعی بودن سه آزمایش فوق، حالات زیر امکان‌پذیر است:

• 1-افزایش T4 یا T3 یا هر دو توأم با کاهش TSH که بیمار هیپرتیروئید محسوب می‌شود. (پرکاری تیروئید)
• 2-کاهش T4 ، T3 یا هر دو توأم با افزایش TSH که بیمار هیپوتیروئید است. (کم‌کاری تیروئید)
• 3-نرمال بودن T4 و T3 همراه با افزایش TSH که معمولاً به دلیل گواتر ناشی از کمبود ید می‌باشد.
• 4-نرمال بودن T4 و T3 همراه با کاهش قابل‌توجه TSH که معمولاً به دلیل سرکوب دارویی (لوتیروکسین) در درمان گواتر یوتیروئید می‌باشد.
• 5-T3 ، T4 ، TSH هر سه بالا یا هر سه پائین باشند که به دلیل هیپر یا هیپوتیروئیدی از منشأ هیپوفیز یا هیپوتالاموس است.
• 6-درمان دارویی ضد تیروئید (متی‌مازول و هم‌خانواده‌های آن) گاهی می‌تواند باعث نرمال بودن T3 و T4 و افزایش واکنشی TSH و یا تغییرات دیگر شود که با فرمول‌های بالا متفاوت باشد و با توجه به سابقه مصرف دارو قابل توجیه است.

درصورتی‌که تغییرات هورمون‌های تیروئید از حالات فوق‌الذکر خارج باشد و با علائم بیمار مطابقت نداشته باشد ، در نظر گرفتن دو عامل مهم ضروری است :

• 1-تغییرات BG که در آزمایش TU منعکس می‌شود.
• 2-خطای آزمایشگاه، که با چک مجدد معمولاً برطرف می‌شود.

تغییرات TBG به شرح زیر است :

حالاتی که باعث افزایش Binding Capacity در پروتئین TBG می‌شود و لذا TU بیمار پائین می‌آید، به این قرار هستند: پورفیری حاد متناوب، استروژن‌ها، اختلالات ژنتیک، بیماری‌های کبدی، هیپوتیروئیدی، دوران نوزادی، مصرفOCP ، داروی پرفنازین و حاملگی.

کاهش میل ترکیبی TBG در حالات زیر اتفاق می‌افتد :

آکرومگالی فعال، آندروژن‌ها، بیماری‌های ژنتیک (اختلال در سنتز پروتئین)، بیماری کبدی، سندرم نفروتیک، مصرف داروی فنی‌توئین و یا پردنیزون، تیروتوکسیکوز، بیماری‌های شدید یا استرس جراحی. (داروهای از دسته سالیسیلات‌ها باعث کاهش میل ترکیبی پرآلبومین متصل به تیروکسین می‌شود.)

• انجام آزمایش TU برای به دست آوردن FTI مفید است. معمولاً در حالاتی که T4 توتال بالاست ، انتظار داریم FTI نیز بالا باشد (بیمار هیپرتیروئید است ، TSH سرکوب شده و تیروکسین توتال و آزاد هر دو بالا هستند.)

درصورتی‌که T4 بیمار بالا بوده ولی TSH نرمال باشد ، بیمار علائم تیروئید قابل‌توجهی ندارد و دارویی نیز مصرف نمی‌کند، اندازه‌گیری TU مفید است. در حالات افزایش میل ترکیبی TBG ، T4 توتال می‌تواند به‌طور کاذب بالا باشد. اگر در این حالت T4 آزاد با روش RIA اندازه‌گیری شود نرمال است. برای مثال خانم باردار در ماه‌های آخر بارداری را در نظر بگیرید، T4 به‌طور کاذب بالاست، TSH نرمال است ، TU پائین می‌باشد ، درحالی‌که FTI نرمال است. درواقع در این حالت FTI بیانگر T4 آزاد بوده و بسیار کمک‌کننده است. بیمار علائمی ندارد و نیازی به درمان نیست و کمی بعد از زایمان ، این تغییرات نرمال می‌شوند.

ارزش تست TU و FTI در مواردی که تغییرات T4 و TSH با یکدیگر و با علائم بیماری همخوانی نداشته باشد ، روشن می‌گردد. این حالات که به دلیل افزایش یا کاهش میل ترکیبی TBG با T4 است باعث می‌شود سایت‌های آزاد TBG (TU) کاهش یا افزایش نشان بدهد. این در حالی است که T4 آزاد که در بافت‌ها نقش اصلی را بازی می‌کند ، نرمال است و FTI نیز که حاصل‌ضرب T4 در TU است، به دلیل افزایش یکی و کاهش متناسب دیگری نرمال می‌شوند. TSH همواره در پاسخ به T4 آزاد به‌طور جبرانی تغییر کند.

در پایان به‌طور خلاصه ذکر می‌شود در مواردیکه تغییرات TSH از T4 پیروی نمی‌کند ، تست TU توصیه می‌شود که FTI به‌دست‌آمده معمولاً نرمال است و باعث رفع نگرانی پزشک و بیمار در مورد بیماری تیروئیدی فرد است.

* دکتر مریم پورعبدالله

متخصص آسیب شناسی بالینی و تشریحی

تاریخ آپلود مقاله: تیرماه 1391