خانه موزه دکتر علی شریعتی
تاریخچه
دکتر علی شریعتی استادیار دانشکده ی ادبیات دانشگاه مشهد بود. با اوج گرفتن فعالیت و سخنرانی‌های متعدد او در حسینیه‌ی ارشاد تهران، عملاً یک پایش در مشهد بود و پای دیگرش در تهران. سخنرانی‌های او درحسینیه‌ی ارشاد و دانشگاههای مختلف، باعث گشت که حضور او در دانشگاه مشهد به‌گونه‌ای نامرتب و خلاف روال عادی دانشکده صورت پذیرد. اوج فعالیتهای شریعتی در حسینیه‌ی ارشاد به سالهای 1348 تا 1351 برمی‌گردد. شریعتی از مهرماه 1350 و هم‌زمان با آغاز جشنهای 2500 ساله، به دستور مقامات بالاتر عملاً از تدریس در دانشگاه محروم گشت و بعد از مدتی با عنوان محقق به دفتر دانشگاه مشهد در تهران مأمور به خدمت گردید. استقبال روزافزون نسل جوان و عمدتاً دانشگاهی از حسینیه‌ی ارشاد باعث هراس دستگاههای امنیتی شد و از سوی دیگر مخالفت شدید وعاظ دینی بهانه‌ای گشت تا دستور تعطیلی حسینیه‌ی ارشاد در تاریخ 22 آبان ماه 1351صادر شود. کوتاه زمانی بعد علی شریعتی مجبور شد زندگی مخفی را در پیش بگیرد. او در آپارتمانی که متعلق به حسینیه ارشاد بود و در همان حوالی حسینیه قرار داشت زندگی می‌کرد، سپس به منزلی در سرآسیاب دولاب واقع در جنوب تهران رفت و گهگاه نیز به خانه اقوام و آشنایان می‌رفت. تا آن هنگام خانواده‌ی شریعتی در مشهد زندگی می‌کردند. با پایان سال تحصیلی 52-51 یکی از دوستان خانواده به دکتر پوران شریعت رضوی (همسر شریعتی) که در دبیرستان‌های مشهد تدریس می‌کرد، پیشنهاد نمود که با خرید خانه‌ای در تهران، از مشهد به تهران مهاجرت کنند.
پوران شریعت رضوی در خرداد 52 به تهران آمد و همین خانه‌ای را که اکنون به موزه تبدیل‌شده را به مبلغ سیصد و پنجاه هزار تومان خرید. هم‌زمان خانه‌ی مشهد را هم به مبلغ یک صد و هشتاد هزار تومان فروختند. خانواده‌ی شریعتی در اول تابستان 52 آماده‌ی نقل‌مکان به تهران بودند که مأموران ساواک به خانه‌ی آن‌ها ریختند و هر چیز را که فکر می‌کردند ممکن است ازنظر امنیتی مهم باشد را با خود بردند. درست در همان روز به منزل محمدتقی شریعتی (پدر دکتر شریعتی) نیز هجوم برده و نامبرده را دستگیر کرده بودند. هم‌زمان در تهران دکتر رضا شریعت رضوی (برادر پوران) را نیز دستگیر کردند. خانواده‌ی شریعتی طبق برنامه‌ی قبلی چند روز بعد، یعنی در تیرماه 1352 به تهران نقل‌مکان کردند و در این خانه مستقر شدند. پوران شریعت رضوی در کتاب "طرحی از یک زندگی"، صفحه 180 می‌گوید: "به یاد می‌آورم که ساعت یک بعد از نیمه‌شب اول مهر 1352 زنگ در حیاط را زدند. هراسان از خواب بیدار شدم و پرسیدم کیست؟ ابتدا جواب را نمی‌شنیدم. خواب‌آلوده و با ترس سؤال کردم شما کی هستید؟ گفت: "منم" بعد صدای علی را از پشت در شنیدم که می‌گفت: " عجب بدبختی است، حتی دیگر زنم هم صدای مرا نمی‌شناسد." در را باز کردم. علی را همراه اصغر آقا، پسرعمه‌اش دیدم. اولین بار بود که علی به خانه‌ی جدیدی که خریده بودیم می‌آمد. قیافه‌اش بسیار گرفته بود. به نظر می‌رسید فکرش به چیزی مشغول است. من از اینکه او به خانه آمده بسیار خوشحال بودم. علت برگشت خود به خانه را نگفت. عصر روز بعد چمدان، لباس‌ها و کتاب‌هایش را از آپارتمان مقابل حسینیه ارشاد آوردند. همان‌طور که مشغول جابجا کردن لباس‌هایش بودم، مرا برای تصمیم جدیدش آماده می‌کرد. به خانه آمده بود تا به ساواک برود و خود را معرفی کند. صبح روز بعد که با پای خودش همراه یک ساک لباس به مرکز ساواک در کمیته شهربانی رفته بود. به او گفتند برو فردا بیا. به خانه برگشت اما فردای آن روز که دوباره به آنجا رفت، او را نگه داشتند و تا 18 ماه در زندان ماند." در آن زمان احسان چهارده‌ساله، سوسن یازده‌ساله، سارا ده‌ساله و مونا دوساله بودند.
دکتر شریعتی پس از گذراندن هجده ماه در زندان انفرادی، یک روز مانده به نوروز 1354 بدون خبر قبلی از زندان آزاد گردید و ازآن‌پس تا زمانی که از کشور خارج شد در همین خانه، عملاً خانه‌نشین بود. سوسن شریعتی می‌گوید که: "شطرنج سرگرمی موردعلاقه‌ی پدر بود و شب‌ها با احسان در راهروی طبقه‌ی اول می‌نشستند و بازی می‌کردند." یک سال بعد یعنی در 1355دکتر شریعتی، احسان پانزده‌ساله را به آمریکا می‌فرستد و او را به دکتر ابراهیم یزدی می‌سپارد. شریعتی در همین خانه گاهی سخنانش را ضبط می‌کرد. بعدها قصه‌ی حسن و محبوبه و دریغ‌ها و آرزوها از روی همین نوارها به چاپ رسیدند. همچنین نامه‌های شریعتی به پسرش در مجموعه‌ای آثار شریعتی به نام "با مخاطب‌های آشنا" در این منزل نوشته‌شده‌اند. گفته می‌شود که شریعتی از این خانه راضی نبود و خانه‌ای را که همسرش برای زندگی انتخاب کرده بود را طاغوتی می‌دانست. علی شریعتی در تاریخ 26 اردیبهشت 1356 با نام شناسنامه‌ای "علی مزینانی" از طریق فرودگاه مهرآباد تهران، ایران را برای همیشه به مقصد نهایی انگلستان ترک کرد، درحالی‌که ساواک او را با نام "علی شریعتی مزینانی" ممنوع‌الخروج کرده بود. او یک ماه و سه روز بعد در شهر ساوت‌همپتون درگذشت. از همان روز تاکنون، برخی نحوه‌ی مرگ او را مشکوک می‌دانند. پوران شریعت رضوی و مونا، آخرین فرزند دکتر تا سال 1378 و دیگر فرزندان ایشان، احسان، سوسن و سارا تا سال 1361 در این خانه اقامت داشتند.
تبدیل خانه به موزه
در سال 1377 لایحه‌ی تبدیل خانه‌ی اندیشمندان به موزه در مجلس شورای اسلامی تصویب گردید. در همان سال شهرداری منطقه‌ی شش تهران این خانه را با متراژ 352 مترمربع به همراه اشیاء، مبلمان، کتابخانه‌ها و لوازم موجود در آن به مبلغ 120 میلیون تومان از خانم پوران شریعت رضوی (جهت تبدیل به موزه‌ی دکتر شریعتی) خریداری نمود. عملاً تا پنج سال هیچ کار خاصی در این خانه اتفاق نیفتاد. در سال 1382 خانه‌ی موزه‌ی دکتر شریعتی به‌منظور مستحکمسازی و ضد زلزله شدن تخلیه و به دست متخصصان سپرده شد و با همکاری معماران سوئیسی به وضع کنونی درآمد.
بر اساس اظهارات فیلمی که در طبقه‌ی دوم این ساختمان نمایش داده می‌شود، بخشی از اشیاء و لوازم موجود در خانه همان لوازمی‌اند که از مشهد به این خانه منتقل‌شده‌اند. فرشها، تلویزیون، تخت یک‌نفره‌ی روسی، پشتیها، تشک دکتر، سماور، اشیاء عتیقه، کتابخانه‌ی دکتر، عکس‌ها و ماشین‌تحریر. بخش باقیماندهی اشیاء شامل مبلمان، میزتحریر، تخت دونفره، فرشهای سه متری و کمدها ازجمله لوازمی بودند که در تهران به دست پوران شریعت رضوی خریداری شدند. پوشیدنیهای دکتر، تلویزیون، صفحات گرامافون، میز ناهارخوری و مبلمان راحتی بخشی از لوازمی‌اند که در طبقه‌ی نخست گنجانده‌شده‌اند. دست‌نوشته‌ها، اسناد و مدارک تاریخی، دوربین فیلم‌برداری، میزتحریر، ماشین‌تحریر، صفحهی شطرنج، سربازهایی که با خمیر نان در زندان به دست دکتر ساخته‌شده‌اند و نیز رادیوضبط یادگاری مادربزرگ نیز بخش دیگری از لوازم شخصی دکتر هستند که در طبقه‌ی دوم جا دارند.
اتومبیل سرمه‌ای‌رنگ موسکویچ به شماره شهربانی 32259 مشهد، از دیگر یادگاریهای دکتر شریعتی است. گفته می‌شود این اتومبیل در سال1390 جهت بازسازی و تعمیر به مشهد منتقل‌شده است و اکنون زیر سایه‌بان حیاط آرام گرفته است.
خانه موزه‌ی دکتر علی شریعتی با شماره‌ی 9718 در فهرست آثار ملی ایران ثبت‌شده است. این خانه در هفتم اسفندماه 1385 بدون حضور همسر و فرزندانش افتتاح گردید و درهای آن برای بازدید عموم باز شد.
خانه‌ی شریعتی خانه‌ای است مثل سایر خانه‌ها. توی این خانه امروز چندین میز کامپیوتر گذاشته‌اند و هر کس سمتی دارد و مسئولیتی. ازنظر معماری، ازاین‌دست خانه در محله‌های امیرآباد و فاطمی تهران بسیار بوده‌اند. نمی‌دانم چه اصراری بود که همه‌ی خانه‌های شمالی را یک‌شکل و دوبلکس بسازند. اما گذر زمان کم‌کم چهره‌ی شهر را تغییر داده است. امروز خانه‌ی دوطبقه‌ی شریعتی در میان آپارتمان‌های چهار و پنج طبقه گیر کرده است. همان‌طور که خودش روزگاری میان آدم‌های دیگر و شاید اندیشه‌های دیگر گیر کرده بود. برای جوان‌های امروز شاید رفتن به خانه‌ی شریعتی جذابیت چندانی نداشته باشد. نمی‌دانم، شاید هم داشته باشد. ولی برای آن نسلی که آلزایمر هنوز نتوانسته خاطرات دهه‌ی چهل و پنجاه خورشیدی را از ذهنشان پاک کند، خانه‌ی شریعتی یادآور خیلی چیزهاست که بخش بزرگی از آن چیزها، نه به شریعتی، بلکه به خود آن‌ها برمی‌گردد.
چون‌که گل رفت و گلستان شد خراب
بوی گل را از که جوئیم از گلاب
موقعیت جغرافیایی:
استان تهران، شهر تهران، "43 '42 ْ35 شمالی و "04 '23 ْ51 شرقی. ارتفاع از سطح دریا 1254 متر.
نحوه دسترسی:
خانه موزه‌ی دکتر علی شریعتی در خیابان اسکندری شمالی، کوچه‌ی نادر (دو کوچه مانده به خیابان دکتر فاطمی، دست راست)، پلاک 9 واقع‌شده است.
ساعات بازدید: روزهای شنبه تا پنج‌شنبه
نیمه اول سال: 9 صبح تا 7 عصر
نیمه دوم سال: 9 صبح تا 6 عصر
موزه در روزهای جمعه و تعطیلات رسمی تعطیل است.
تلفن: 66945151-021
امکانات رفاهی:
* خانه موزه در محدوده‌ی طرح زوج و فرد واقع‌شده است.
* پارکینگ مناسب نزدیک موزه موجود نیست. اگر در خیابان‌های اطراف موفق به پیدا کردن جای پارک شدید وسایل باارزش خود را در اتومبیل نگذارید.
* برای ورود لازم نیست بلیط تهیه فرمایید. بازدید از موزه رایگان است.
* سرویس بهداشتی قابل‌قبول است. در موزه توالت فرنگی موجود نیست.
* آب آشامیدنی در مجموعه موجود است.
* آنتن دهی تلفن همراه مطلوب است.
* در سالن طبقه‌ی دوم فیلمی به مدت ده دقیقه در مورد دکتر شریعتی و خانه موزه پخش می‌شود.
* محدودیت یا ممنوعیتی برای گرفتن عکس و فیلم وجود ندارد.
* به‌طورمعمول بروشور در خانه موزه موجود نیست.
امنیت منطقه:
شهر تهران بزرگ‌ترین کلان‌شهر ایران است. به‌طورمعمول بخشی از شهر که موزه در آن واقع‌شده از امنیت فوق‌العاده بالایی برخوردار است. هرچند مثل تمام کلان‌شهرهای جهان هرگونه اتفاق پیش‌بینی‌نشده‌ای می‌تواند در آن رخ دهد.
بهترین زمان بازدید:
خانه موزه‌ی دکتر علی شریعتی در مرکز شهر تهران واقع‌شده است و در تمام ایام سال به‌راحتی می‌توانید از این موزه بازدید فرمایید.
* توضیحات عکس‌ها:
عکس شماره 1 :
نمای ورودی خانه موزه دکتر علی شریعتی. همان‌طور که ملاحظه می‌کنید دیوار اصلی خانه برداشته‌شده و به‌جای آن از دیوار ترکیبی با استفاده از نمای شیشه‌ای استفاده‌شده است.
عکس شماره 2 :
نمایی از حیاط خانه دکتر شریعتی
عکس شماره 3 :
طبقه‌ی دوم خانه شریعتی. دیوار جداکننده در این بخش از خانه نیز برداشته‌شده و فقط ستون‌ها برجا مانده‌اند.
عکس شماره 4 :
سالن طبقه‌ی دوم. در این مکان برای علاقه‌مندان فیلم مربوط به تاریخچه و مراحل تبدیل خانه به موزه پخش می‌شود.
عکس شماره 5 :
تمام دیوارهای داخلی خانه با عکس‌ها، دست‌نوشته‌ها و پوسترهای مربوط به علی شریعتی و خانواده‌اش تزئین شده است.
عکس شماره 6 :
بخشی از دیوار بین دو اتاق عقبی در طبقه‌ی دوم به دیوار شیشه‌ای تبدیل‌شده تا بازدیدکنندگان بتوانند اتاقی که شریعتی بیشتر وقتش را در آن می‌گذرانده، بدون ورود به اتاق ببینند.
عکس شماره 7 :
نمایی از اتاق‌خواب دکتر علی شریعتی
عکس شماره 8 :
اتاق کار و کتابخانه‌ی علی شریعتی.
عکس شماره 9 :
اتاق کار دکتر شریعتی، میزتحریر، ماشین‌تحریر، سماور و تشکچه‌ای که بر روی استراحت می‌کرده است.
عکس شماره 10 :
ظروف غذاخوری متعلق به خانواده شریعتی
عکس شماره 11 :
چوب سیگارها متعلق به محمدتقی شریعتی (پدر دکتر شریعتی) است.
عکس شماره 12 :
دوربین فیلم‌برداری هشت میلی‌متری. این دوربین را دکتر شریعتی در سفر سال 1349 به حج از عربستان خریداری کرد و اغلب فیلم‌هایی که از او باقی است به‌وسیله‌ی همین دوربین فیلم‌برداری شده است.
عکس شماره 13 :
مهره‌های شطرنج که با استفاده از خمیر نان در زندان کمیته در سال 1352 توسط علی شریعتی ساخته‌شده‌اند. کمی عقب‌تر مجسمه‌ی یک چریک که آن‌هم توسط خمیر نان در زندان درست‌شده مشاهده می‌شود.
عکس شماره 14 :
نوارهای کاست سخنرانی‌های دکتر علی شریعتی
عکس شماره 15 :
آنچه در کتابخانه‌ی سمت چپ قرار دارد تماماً آثار علی شریعتی است.
عکس شماره 16 :
وسایل چای‌خوری که به‌طور همیشگی در اتاق شریعتی بوده است.
عکس شماره 17 :
نمایی از راهروی طبقه‌ی دوم منزل علی شریعتی
عکس شماره 18 :
نمایی از در ورودی و طبقه‌ی اول منزل علی شریعتی
عکس شماره 19 :
سالن پذیرایی طبقه اول منزل دکتر علی شریعتی
عکس شماره 20 :
اتاق ناهارخوری واقع در طبقه‌ی اول منزل علی شریعتی
عکس شماره 21 :
یاد این تلفن‌های سنگین و قدیمی آلمانی که قدیم‌ها در هر منزلی که تلفن داشتند یک نمونه‌اش یافت می‌شد به خیر.
عکس شماره 22 :
دستگاه گرامافون متعلق به خانواده شریعتی. از صفحه‌های اشتراوس و میکیس تئودوراکیس می‌توان به سلیقه‌ی موسیقایی علی شریعتی پی برد.
عکس شماره 23 :
نمای دیگری از در ورودی و حیاط خانه موزه دکتر علی شریعتی.
نویسنده و عکس‌ها: دکتر مسعود شهیدی
تاریخ نگارش: 1393
هرگونه کپی‌برداری به‌منظور تجاری ممنوع است. کپی‌برداری به‌منظور اشاعه فرهنگ گردشگری و با اهداف غیرتجاری در صورت اجازه مدیر سایت و ذکر منبع بلامانع است.
بازدیدکننده‌ی گرامی: درصورتی‌که از خانه موزه دکتر علی شریعتی بازدید نمودید، خواهشمند است هرگونه تغییر در مطالب مربوط به امکانات رفاهی یا سایر مواردی که به نظرتان می‌رسد را از طریق لینک نظرات به مدیریت سایت اطلاع دهید تا دیگران نیز از آن بهره‌مند گردند. با تشکر
نویسنده و عکس ها: دکتر مسعود شهیدی
shahidi@iran-iraniha.com
تاریخ ثبت مقاله: فروردین 1394