خانه‌ی بروجردی‌ها

Boroujerdi House

خانه‌ی تاریخی بروجردی‌ها در محله‌ی قدیمی سلطان امیراحمد کاشان قرار دارد. خانه‌ی بروجردی‌ها نمونه‌ی یکی از خانه‌های مسکونی اعیان‌نشین دوره‌ی قاجار است که در سال 1242 خورشیدی توسط یکی از بازرگانان معروف کاشان به نام حاج سیدحسن نطنزی (بروجردی) ساخته‌شده است. برخی از تزئینات بدنه‌ی داخلی هشتی ورودی در سال 1256 خورشیدی انجام‌گرفته است. هرچند برخی منابع تاریخ ساخت بنا را 1253 و اتمام آن را هجده سال بعد یعنی 1271نوشته‌اند. برخلاف تصور عامه، این خانه به اهالی بروجرد متعلق نبوده بلکه چون مراودات تجاری این بازرگانان نطنزی‌الاصل کاشانی بیشتر با تجار شهر بروجرد انجام می‌شده، لذا کاشانی‌ها به ایشان بروجردی می‌گفته‌اند! به همین مناسبت، محل سکونت ایشان هم به خانه‌ی بروجردی شهرت یافته است.

معمار طراح و سازنده‌ی خانه‌ی بروجردی یکی از معمارهای چیره‌دست کاشان به نام استاد علی مریم کاشی بوده است که خانه‌ی طباطبایی‌ها (واقع در همین محله) و تیمچه‌ی امین‌الدوله (واقع در بازار میانچال کاشان) از دیگر آثار این معمار هنرمند است.

این خانه متناسب با خصوصیات اقلیمی و شرایط جوی منطقه‌ی کویری کاشان طراحی و ساخته‌شده، خصوصاً اینکه در گرمای شدید تابستان با استفاده از بادگیرهایی که در بالای بام احداث‌شده، هوای خنک و بسیار مطبوع به‌صورت طبیعی و دائمی در زیرزمین‌ها جریان دارد.

ازنظر فضاسازی خانه‌ی بروجردی به‌طورکلی شامل دو بخش بیرونی و اندرونی است که سر در اصلی و هشتی ورودی بین این دو بخش مشترک می‌باشد. ضمناً هر یک از این دو بخش درهای جداگانه‌ای هم دارند که مستقیماً به کوچه دسترسی دارند.

الف- بخش بیرونی:

قسمت بیرونی خانه، در حقیقت همان عمارت و حیاطی است که فعلاً مورد بازدید علاقه‌مندان قرار می‌گیرد و مشتمل است بر: راهروی ورودی، حیاط مرکزی، تالار سرپوشیده و نورگیر فوقانی آن، ایوان جنوبی، اتاق‌های تابستانی و حیاط‌های خلوت بین اتاق‌ها و بالاخانه‌هایی که به‌صورت قرینه در دو طرف تالار اصلی قرارگرفته‌اند، بادگیرها و زیرزمین (سرداب) ها، اتاق پنج‌دری زمستانی که بدنه‌ی داخلی آن از گچ‌بری بسیار ظریفی با طرح گل و مرغ تزئین شده است، اتاق‌های آفتاب‌گیر زمستانی، بهارخواب‌های جبهه‌ی شمالی، طارمی و قسمت غربی و سایر فضاها.

بخش بیرونی حیاطی کشیده دارد. بناهایی که در دو سر حیاط قرارگرفته‌اند، هم مهم‌تر هستند و هم از ارتفاع بیشتری برخوردارند. در جبهه‌ی جنوبی مهم‌ترین بخش بنا واقع‌شده که دارای یک تالار مرتفع و باعظمت است که به شکل هشت و نیم هشت ساخته‌شده و اتاق‌ها و فضاهایی در اطراف آن و در دو طبقه ساخته‌شده‌اند. سقف تالار اصلی، گنبدی شکل است که یزدی بندی شده و در جای‌جای آن نورگیرهایی تعبیه‌شده‌اند که زیبایی خاصی به سقف داده‌اند. بر روی دیوارها نقاشی‌هایی به چشم می‌خورد که می‌شود گفت الهام گرفته از سبک نقاشی اروپایی آن زمان خصوصاً سبک روسی است. گچ‌بری‌های دیوارها فوق‌العاده زیبا هستند. متأسفانه برخی از نقاشی‌ها که از تصویر انسان بوده را خراب کرده‌اند. یک ایوان بزرگ در جلوی تالار وجود دارد.

در جبهه‌ی شمالی یک تالار پنج‌دری همراه با شاه‌نشین است که یک ایوان در مقابل خود دارد و یک بادگیر در پشت آن وجود دارد.

تالارهای بزرگ سرپوشیده و حیاط‌های خلوت دو طرف آن، با نقاشی‌های ظریف و هنرمندانه و گچ‌بری‌های برجسته و بسیار بدیع زینت یافته و سقف آن از طرف داخل دارای تقسیم‌بندی‌های هندسی رسمی و یزدی‌بندی است. در قسمت فوقانی سرپوشیده در بام، نورگیر فوق‌العاده جالبی تعبیه‌شده است که طرح آن در نوع خود منحصربه‌فرد است. سقف‌ها و بدنه‌ی داخلی سرپوشیده و تالارهای طرفین آن با نقش‌های بدیع و طرح‌های گل و مرغ و اسلیمی و شکارگاه و نقوش حیوانات در شیوه‌های متنوع رنگ و روغن و آبرنگ تزئین شده است. نقاشی‌های خانه‌ی بروجردی زیر نظر دو هنرمند بزرگ و نامدار نقاشی ایران در دوره‌ی قاجاریه، یعنی میرزا ابوالحسن غفاری کاشانی ملقب به صنیع‌الملک (بنیان‌گذار اولین مدرسه‌ی نقاشی در ایران) و برادرزاده‌اش مرحوم میرزا محمدخان غفاری کاشانی (کمال‌المک) ترسیم و طرح‌های گچ‌بری خانه با نظارت این دو استاد تهیه و به انجام رسیده است.

ب – بخش اندرونی:

اندرونی خانه‌ی بروجردی، خود شامل دو قسمت است:

• 1-قسمت جنوبی که دارای یک حیاط مرکزی و تالار بزرگ پذیرایی و مزین به آینه‌کاری است و در دو طرف تالار، بالاخانه‌هایی ساخته‌شده که رو به داخل تالار باز می‌گردد. ضمناً در اطراف تالار بزرگ اتاق‌های گوشواره بنا شده است. اتاق‌های سرتاسر ضلع غربی این قسمت از اندرونی با قسمت شرقی حیاط بیرونی فصل مشترک دارند.

  قسمت جنوبی که در سنوات قبل از کل مجموعه تفکیک و به‌صورت خانه‌ی جداگانه‌ای درآمده بود، اخیراً توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری از مالکین آن خریداری‌شده و پس از اتمام تعمیرات به قسمت بیرونی منضم و مرتبط خواهد شد تا در معرض بازدید عموم قرار گیرد.

• 2-قسمت شمالی عبارت است از یک حیاط‌خلوت و اتاق پنج‌دری ساده و صندوق‌خانه و اتاق نشیمن و یک سرداب بزرگ که این سرداب در حقیقت طبقه‌ی زیرین تالار بزرگ قسمت جنوبی اندرونی است.

یکی از مشخصه‌های خانه‌های قدیمی در بافت کویری، وجود زیرزمین یا سرداب‌های خنک است که اهالی خانه را از گرمای بسیار زیاد تابستان نجات می‌دهد.

خانه‌ی بروجردی‌ها ازنظر طرح و معماری و قدمت و تزئینات نقاشی و گچ‌بری جزء نفایس آثار تاریخی دوره قاجار است. تاکنون مرمت قسمت‌های مختلف و استحکام‌بخشی قسمت‌های عمده‌ی خانه و تثبیت نقاشی‌ها به‌وسیله‌ی کارشناسان و استادکاران اداره‌ی میراث فرهنگی کاشان انجام‌شده و بعضی الحاقات و تغییرات غیراصولی که در طول سال‌ها در این بنای ارزشمند صورت گرفته بود به‌صورت اولیه بازسازی‌شده است و این مرمت و بازسازی ادامه دارد.

یکی از نقاط ضعف اکثر خانه‌های تاریخی که مرمت‌شده و در معرض بازدید عموم قرار می‌گیرند، این است که به محوطه‌های آشپزخانه (مطبخ) ، نحوه‌ی آب‌رسانی به حیاط، وجود تلمبه و چاه یا قنات و همچنین مستراح (مَوال یا توالت) توجه نمی‌شود. انگار که آدم‌های سده‌های قبل غذای آماده از رستوران می‌خریدند، آب‌معدنی بطری می‌نوشیدند و برای اجابت مزاج به مسجد محل می‌رفته‌اند. خانه‌ی بروجردی‌ها هم در مرمت‌هایش از همین ایراد اساسی بی‌نصیب نمانده است.

خانه‌ی بروجردی‌ها در سال 1353 خریداری و با شماره‌ی 1082 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد. این خانه فعلاً محل اداره‌ی میراث فرهنگی شهر کاشان است.

منبع:

• 1-مدیریت میراث فرهنگی کاشان
• 2-حسن نراقی،آثار تاریخی شهرستان‌های کاشان و نطنز، انجمن آثار ملی، تهران، 1348
• 3-حسین فرخ یار، نگاهی به آثار تاریخی کاشان، ناشر: مؤلف، تهران، 1369

موقعیت جغرافیایی:

استان اصفهان، شهر کاشان. " 28  '58  ْ33  شمالی و "25 '26   ْ51  شرقی. ارتفاع از سطح دریا 985 متر.

نحوه دسترسی:

کاشان در فاصله‌ی 240 کیلومتری جنوب تهران واقع‌شده است و به‌راحتی می‌توان از طریق اتوبان تهران، قم، کاشان به آنجا رسید. این شهر که دومین شهر بزرگ استان اصفهان است 210 کیلومتر با مرکز استان فاصله دارد. خانه‌های تاریخی شهر کاشان در مرکز این شهر واقع‌شده‌اند.

امکانات رفاهی:

*  در شهر کاشان کلیه امکانات اولیه‌ی رفاهی موردنیاز گردشگران قابل‌دسترسی است.

*  پمپ‌بنزین و پمپ گاز به مقدار موردنیاز در شهر موجود است.

*  آب آشامیدنی موجود است. در فصول گرم سال ترجیحاً از آب‌معدنی استفاده کنید.

* کیفیت سرویس‌های بهداشتی متوسط است. توالت فرنگی وجود ندارد. 

*  اگر در فصل تابستان از محوطه‌های تاریخی شهر بازدید می‌کنید، مراقب گرمازدگی و آفتاب‌سوختگی باشید. حتماً از کرم ضد آفتاب استفاده کنید. به مقدار زیاد آب بنوشید

* سایت در اختیار سازمان میراث فرهنگی است. برای ورود باید بلیط تهیه کرد. مسئولین بیشتر نقش محافظ دارند تا راهنما. درصورتی‌که بروشور درخواست کنید، به شما تحویل خواهند داد.

* در برخی مواقع سال، خصوصاً تعطیلات نوروز با کمبود امکانات اقامتی مثل هتل مواجه خواهید شد. حتماً از قبل برنامه‌ریزی کنید تا با مشکل مواجه نشوید.

* در شهر کاشان تعداد قابل‌توجهی رستوران و اغذیه‌فروشی موجود است. اظهارنظر در مورد کیفیت غذا و تمیزی آن‌ها بستگی به دیدگاه و خواسته‌های شما دارد.

* عکس‌برداری و فیلم‌برداری بلامانع است.

* آنتن دهی تلفن همراه مطلوب است.

امنیت منطقه:

شهر کاشان از امنیت بالایی برخوردار است. مردم کاشان عموماً مهربان و خوش‌برخورد هستند.

بهترین زمان بازدید:

هوای منطقه بخصوص از خرداد تا شهریور گرم و خشک است. اوایل بهار و بهار پاییز بهترین زمان بازدید هستند.

* توضیحات اضافه:

شهر کاشان یکی از مراکز مهم گردشگری ایران‌زمین است. فاصله‌ی نزدیک آن با پایتخت و دسترسی آسان به این شهر، می‌تواند از عوامل مهمی باشد که گردشگران بسیاری را جذب خود نماید. اگر به کاشان می‌روید جاذبه‌های شاخص گردشگری منطقه به شرح زیر است که در مورد بسیاری از آن‌ها در همین وب‌سایت اطلاعات لازم خواهد آمد.

• 1-تپه‌ی تاریخی سیلک
• 2-باغ‌موزه‌ی فین
• 3-چشمه‌ی سلیمانیه
• 4-حمام سلطان امیراحمد
• 5-خانه‌ی طباطبایی‌ها
• 6-خانه‌ی بروجردی‌ها
• 7-خانه‌ی عامری‌ها
• 8-خانه‌ی عباسیان
• 9-برج و باروی کاشان قدیم
• 10-قمصر و گلاب‌گیری
• 11-آبشار نیاسر
• 12-چهارطاقی نیاسر
• 13-مشهد اردهال و آرامگاه سهراب سپهری
• 14-کویر کاشان
• 15-یخچال قدیمی جلالی
• 16-روستای ابیانه
• 17-بازار کاشان

توضیحات عکس‌ها:

عکس شماره 1 :

نمای جنوبی خانه‌ی بروجردی همراه با گنبد، نورگیرها و بادگیرهای آن.

عکس شماره 2 :

سردر ورودی خانه‌ی بروجردی.

عکس شماره 3 :

            هشتی و راه ورودی به بخش بیرونی خانه‌ی بروجردی.

عکس شماره 4 :

            حیاط، حوض و نمای جنوبی خانه‌ی بروجردی.

عکس شماره 5 :

            بخشی از گچ‌بری‌های داخل حیاط.

عکس شماره 6 :

            حیاط، حوض و نمای جبهه‌ی شمالی خانه‌ی بروجردی.

عکس شماره 7 :

            نمای نزدیک‌تر از ساختمان جبهه‌ی شمالی ساختمان بروجردی. به گچ‌بری‌های زیبای نما توجه فرمایید.

عکس شماره 8 :

            شاه‌نشین تالار جبهه‌ی جنوبی.

عکس شماره 9 :

            نمایی زیبا از شاه‌نشین تالار بزرگ به همراه سقف و نورگیرهای آن.

عکس شماره 10 :

            یکی از گچ‌بری‌های زیبا در خانه‌ی بروجردی.

عکس شماره 11 :

            نمای سقف و نورگیرهای گنبد تالار بزرگ جبهه‌ی جنوبی خانه‌ی بروجردی.

عکس شماره 12 :

            یکی دیگر از گچ‌بری‌های زیبا در خانه‌ی بروجردی.

عکس شماره 13 :

            یکی از نقاشی‌های روی دیوار در تالار جبهه‌ی جنوبی.  

عکس شماره 14 :

            یکی دیگر از گچ‌بری‌های زیبا در خانه‌ی بروجردی.

عکس شماره 15 :

            اتاق‌های طبقه‌ی اول و دوم جنب تالار جبهه‌ی جنوبی.

عکس شماره 16 :

            نمایی زیبا از گچ‌بری‌های نمای جبهه‌ی شمالی.

عکس شماره 17 :

            گوشه‌ی شمال شرقی خانه‌ی بروجردی.

عکس شماره 18 :

            برش طولی از بخش بیرونی خانه‌ی بروجردی.

عکس شماره 19 :

            پرسپکتیو بخش بیرونی خانه‌ی بروجردی.

نویسنده و عکس‌ها از: دکتر مسعود شهیدی

تاریخ نگارش: 1390

هرگونه کپی‌برداری به‌منظور تجاری ممنوع است. کپی‌برداری به‌منظور اشاعه فرهنگ گردشگری و با اهداف غیرتجاری درصورتی‌که اجازه مدیر سایت و ذکر منبع بلامانع است.

بازدیدکننده‌ی گرامی: درصورتی‌که از خانه‌ی بروجردی کاشان بازدید نمودید، خواهشمند است هرگونه تغییر در مطالب مربوط به امکانات رفاهی یا سایر مواردی که به نظرتان می‌رسد را از طریق لینک نظرات به مدیریت سایت اطلاع دهید تا دیگران نیز از آن بهره‌مند گردند. با تشکر